چگونه اقتصاد را صد بزنیم؟
اهمیت و ضرورت آموزش اقتصاد
امروزه علم اقتصاد در زمره‌ی یکی از مؤثرترین و پیشروترین علوم قرارگرفته است. به‌کارگیری روش‌های دقیق علمی در معرفی و آزمون نظریه‌های جدید اقتصادی، در چند دهه‌ی اخیر، بر توانایی‌های این علم در تبیین پدیده‌های اقتصادی- اجتماعی به‌شدت افزوده است.از سوی دیگر، رشد سریع اقتصاد جهانی، تحولات پرشتاب در فناوری اطلاعات و گسترش و پیچیده شدن مناسبات اقتصادی میان کشورها، اهمیت این علم را به سرعت افزایش داده است، به‌طوری که امروزه، کوچک‌ترین تحول در برخی از بورس‌های جهانی، اقتصاد بسیاری از کشورها را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ بنابراین نیاز جوامع، در همه‌ی سطوح به علم اقتصاد در حال گسترش است؛ ازاین‌رو، داشتن درک صحیح از روند تحولات اقتصادی یکی از شرایط اولیه برای موفقیت در زندگی اجتماعی نوین است.دادن تصویری ساده و درست از دانش اقتصاد و موضوعاتی که در علم اقتصاد به آن‌ها پرداخته می‌شود؛ دانش‌آموزان را در انتخاب مسیر صحیح مطالعاتی خود در آینده، یاری می‌رساند. علم اقتصاد، گرچه گاهی با مفاهیمی خشک و ظاهری محاسباتی جلوه ه می‌کند اما در واقع علمی بسیار تکامل یافته، عمیق و جالب‌توجه است. این علم علاوه بر مسائلی چون چگونگی افزایش سود یک بنگاه یا نحوه‌ی فعالیت در بورس و نظایر آن‌ها، به مسائلی مانند هزینه‌ها و منافع انواع رژیم‌های سیاسی يا محاسن و معایب انواع روش‌های رأی‌گیری و دموکراسی (نظریه‌ی رأی) یا تحلیل علت فساد دولت‌مردان (نظریه‌ی انتخاب عمومی) یا نحوه‌ی شکل‌گیری و کارکرد اقتصادی ایدئولوژی‌های بشری در جامعه‌ی انسانی، نیز می‌پردازد.هدف ما از فراهم آوردن کتاب درس اقتصاد این است که دانش‌آموزان را با موضوعاتی که در زندگی روزمره‌ی اجتماعی و اقتصادی وجود دارند یا تأثیر می‌گذارند، آشنا کنیم و درک آنان را از فرآیندها و فعالیت‌های اقتصادی اطراف آنان افزایش دهیم. همچنین، این کتاب دانش‌آموزان را با موضوعات رشته‌ی اقتصاد و پدیده‌هایی که اقتصاددانان در مورد آن‌ها می‌اندیشند، آشنا می‌سازد.برنامه‌ی درس اقتصاد به ارزش ۲ واحد درسی و معادل ۲ ساعت تدریس هفتگی برای پایه‌ی دوم رشته‌ی ادبیات و علوم انسانی به‌منظور آشنا ساختن دانش‌آموزان با موضوعات رشته‌ی اقتصاد تدوین‌شده است.اهداف اقتصادی- آموزش دوره‌ی ابتدایی راهنمایی و متوسطه مصوب ششصد و چهل و هفتمین جلسه‌ی شورای عالی آموزش‌وپرورش
الف) اهداف دوره‌ی ابتدایی
دانش‌آموز:- کار کردن را دوست دارد و به افرادی که کارهای مفید دارند احترام می‌گذارد.
- وسایل خود را تمیز و سالم نگه می‌دارد.
- تن‌پروری، بیکاری و راحت‌طلبی را از عوامل شکست فرد در جامعه می‌داند.
- در حفظ اموال عمومی به‌عنوان ثروت ملی می‌کوشد و در استفاده از آن‌ها درست عمل می‌کند.
- مالکیت خود و دیگران را تمیز می‌دهد و به مالکیت دیگران احترام می‌گذارد.
- مشاغل و حرف موجود در محیط زندگی خود را می‌شناسد.
- به استفاده از تولیدات داخلی علاقه‌مند‌است.
ب) اهداف دوره‌ی راهنمایی
- ارزش کار را برای بهبود وضعیت فردی و اجتماعی می‌داند.
- در حفظ وسایل خود می‌کوشد و با ترمیم آن‌ها حداکثر استفاده را از آن‌ها می‌کند.
- اهمیت آمادگی برای کار بیشتر و پرهیز از راحت‌طلبی را در پیشرفت اقتصادی جامعه می‌داند.
- نسبت به حفظ و توسعه‌ی منابع اقتصادی، ملی و منطقه‌ای خود حساس است.
- مالکیت دیگران را محترم می‌شمارد و نسبت به رعایت آن حساس است.
- به نقش مشاغل و حرف در زندگی فردی و اجتماعی آگاه است.
- منابع اقتصادی کشور و محیط زندگی خود را می‌شناسد و نقش آن را در رفاه عمومی می‌داند.
- احکام اقتصادی اسلام را می‌داند و در حد وظیفه به آن‌ها پایبند است.
- برای حمایت از تولیدات داخلی، استفاده از آن‌ها را بر کالاهای مشابه خارجی ترجیح می‌دهد.
- به مشارکت در فعالیت‌های اقتصادی علاقه‌مند‌است.
پ) اهداف دوره‌ی متوسطه
- کار را عبادت می‌شمارد و از تن‌پروری و راحت‌طلبی دوری می‌جوید.
- از وسایل خود به‌خوبی نگهداری می‌کند و از تجمل‌گرایی و مصرف‌زدگی دوری می‌جوید.
- با عشق و علاقه و سخت‌کوشی وظایف شغلی خود را به‌خوبی و درست انجام می‌دهد.
- با منابع اقتصادی کشور، منطقه و جهان آشنایی دارد و برای توسعه‌ی آن‌ها تلاش می‌کند.
- حقوق مالکیت فردی و اجتماعی را می‌داند و رعایت می‌کند.
- مشاغل مولد و مشروع جامعه‌ی خود را می‌شناسد و برای دستیابی به آن‌ها تلاش می‌کند.
- برای ارتقای سطح اقتصادی خانواده تلاش می‌کند.
- احکام اقتصادی اسلام را می‌داند و در حد وظیفه به آن‌ها پایبند است.
- راه‌های کسب و استمرار استقلال اقتصادی کشور را می‌داند.
- منابع مادی و ثروت‌های ملی را از آن خداوند و متعلق به همه‌ی نسل‌ها می‌داند.
- در فعالیت‌های اقتصادی از علم اقتصاد استفاده می‌کند.
- برای تقویت استقلال اقتصادی کشور، استفاده از تولیدات داخلی را در مقایسه با کالاهای مشابه خارجی افتخار می‌داند و در ترویج آن می‌کوشد.
- مشارکت در فعالیت‌های اقتصادی را وظیفه‌ی الهی، انسانی و ملی می‌داند.
اهداف کلی درس اقتصاد در دوره‌ی متوسطه
الف) حیطه‌ی شناختی
- آشنایی مقدماتی با علم اقتصاد
- آشنایی با برخی مفاهیم اساسی در اقتصاد
- آشنایی با عوامل تولید و نقش نیروی انسانی به‌عنوان مهم‌ترین عامل
- آشنایی با تأثیر کردار افراد بر متغیرهای اقتصادی جامعه
- آشنایی با برخی نهادهای اصلی مؤثر در اقتصاد (پول، بانک و بورس)
- آشنایی با عوامل و موانع توسعه
- درک اهمیت استقلال اقتصادی و نقش آن در حفظ استقلال سیاسی و فرهنگی
- آشنایی با مفهوم توزیع درآمد
- آشنایی با نقش دولت در اقتصاد
- آشنایی با تجارت خارجی
- آشنایی با برخی از سازمان‌های اقتصادی بین‌المللی
ب) حیطه‌ی نگرشی و ارزشی
- تعمیم واقع‌گرایی و واقع‌بینی در عرصه‌ی اقتصاد
- علاقه‌مندی به مطالعه در زمینه‌ی مسائل اقتصادی
- پرورش روحیه‌ی استقامت و تحمل مصائب اقتصادی به خاطر آینده‌ی بهتر
- پرورش روحیه‌ی تلاش و فداکاری برای پیشرفت‌های اقتصادی در راستای منافع ملی
- اعتقاد به نقش محوری انسان و نیروی انسانی در جریان پیشرفت‌های اقتصادی
- نگرش مثبت در استفاده بهینه از هر یک از عوامل تولید
- کسب انگیزه‌ی مثبت نسبت به کار و فعالیت اقتصادی و نفی روحیه‌ی پشت‌میزنشینی
- همدلی هر چه بیشتر با سیاست‌های اقتصادی دولت
- کسب روحیه تلاش جهت نیل به استقلال اقتصادی
- اعتقاد یافتن به امکان دستیابی به توسعه و توانایی مقابله با موانع آن
- ارج نهادن به نقش دولت به‌عنوان هماهنگ‌کننده‌ی اقتصاد کشور
- توجه به ضرورت عقلایی کردن تجارت خارجی
پ) حیطه‌ی مهارتی
- توانایی تجزیه‌وتحلیل مقدماتی بعضی از پدیده‌های اقتصادی
- توانایی تجزیه‌وتحلیل برخی از اخبار اقتصادی روز
- توانایی انجام محاسبات بعضی از شاخص‌های اقتصادی بر اساس اطلاعات کمی موجود (تولید ناخالص داخلی، درآمد سرانه و…)
روش‌های یاددهی ـ یادگیری
انجام دادن هر کاری، زمانی می‌تواند توأم با موفقیت باشد که با شیوه‌ی صحیح انجام پذیرد به همین دلیل به‌کارگیری شیوه‌های صحیح آموزش متناسب با هدف‌های درس، معلم را قادر می‌سازد تا دانش‌آموزان خود را در کسب و درک موضوع‌های درسی و فراگیری مهارت‌های پیش‌بینی‌شده در برنامه‌ی درسی یاری کند با عنایت به این‌که دبیران محترم در این خصوص آگاهی لازم را دارند، و تنها به‌منظور یادآوری به معرفی برخی روش‌های تدریس که می‌تواند در تدریس درس اقتصاد نیز به کار گرفته شود می‌پردازیم.روش پرسش و پاسخ
فن «پرسش و پاسخ» چون به‌صورت متقابل انجام می‌گیرد، در جریان تدریس، سهم عمده‌ای در انتقال مطلب به دانش‌آموز دارد. این شیوه، حس کنجکاوی را بر می‌انگیزاند و تفکر خلاق ایجاد می‌کند و لذا از این طریق می‌توان استعدادهای دانش‌آموزان را شناخت مهم‌ترین مزیت این شیوه آن است که عادت به تفکر را در دانش‌آموزان تقویت می‌کند در ضمن این روش می‌تواند به‌منظور مرور مطالبی که قبلاً تدریس شده‌یا برای ارزشیابی میزان درک دانش‌آموزان از مفاهیم موردنظر به کار گرفته شود. فرصت سؤال، پرسش‌های پیگیر و مهارت پرسش، از جمله موارد مطرح در این روش است که مختصراً به شرح آن‌ها می‌پردازیم.الف- فرصت سؤال: بدون شک، در هر فعالیت آموزشی برای دانش‌آموزان سؤال‌هایی مطرح می‌شود که لازم است معلم به آن‌ها پاسخ‌گوید. برای طرح این پرسش‌ها باید فرصت معینی در اختیار دانش‌آموزان قرار گیرد که به آن «فرصت سؤال» گفته می‌شود. معلم با توجه به روشی که تدریس می‌کند می‌تواند به دانش‌آموزان اعلام نماید که زمان طرح سؤال‌های آن‌ها بعد از ارایه ی هر مطلب یا در پایان هر درس است و به‌منظور اطمینان از عدم فراموشی دانش‌آموزان، به ایشان توصیه می‌کند تا سؤال‌های خود را یادداشت کرده و در زمان مقرر مطرح کنند. مزایای فرصت سؤال- از طریق فرصت سؤال، ابهام دانش‌آموز در زمینه‌ی درک مفاهیم رفع می‌شود.
- دانش‌آموز از این طریق اطلاعات ناقص خود را تکمیل می‌کند.
- دانش‌آموز از پاسخ‌هایی که به سؤالات دیگران داده می‌شود استفاده می‌کند و دامنه‌ی اطلاعات خود را افزایش می‌دهد.
- با طرح سؤال، مشارکت دانش‌آموز در درس افزایش می‌یابد و ضریب فراگیری او بالا می‌رود.
- دانش‌آموز را برای سؤال کردن تشویق کنید و نشان دهید که سؤال هر کس مهم است.
- زمینه‌ی سؤال‌ها و مدت آن را مشخص کنید.
- سؤالات مهم را توضیح دهید تا دانش‌آموزان دیگر منظور سؤال‌کننده را درک کنند.
- گاهی ممکن است سؤال مطرح‌شده چندان ربطی به موضوع نداشته باشد که در این صورت، به جای تذکر این موضوع بهتر است سؤال جدیدی که مشابه پرسش سؤال‌کننده بوده و با موضوع مرتبط است از سوی خود معلم مطرح شود.
– روش توضیحی Expository teaching
این روش یکی از قدیمی‌ترین روش‌های تدریس است و از طریق انتقال مستقیم اطلاعات به دانش‌آموزان با استفاده از مطالب کتاب یا از طریق سخنرانی انجام می‌گیرد. از آنجا که معمولاً بیشتر مطالب کتاب‌های درسی با شیوه‌ی توضیحی نوشته می‌شود، معلمان نیز اکثراً این شیوه را برای تدریس برخی از مطالب انتخاب می‌کنند. در این روش، معلم با توضیحات خود هم اصول و هم راه‌حل فهم حقایق را ارایه می‌نماید و از دانش‌آموزان درخواست کشف حقایق را نمی‌کند. هرچند کارشناسان به‌تنهایی این روش را به دلیل عدم مشارکت دانش‌آموزان در فعالیت‌های یاددهی ـ یادگیری چندان موفق نمی‌دانند اما با توجه به ویژگی برخی مباحث و عدم امکانات موردنیاز، چاره‌ای جز استفاده از این روش ندارند در درس اقتصاد برای تدریس برخی مطالب (از قبیل تجارت جهانی، صندوق بین‌الملل پول، بانک جهانی، سازمان تجارت جهانی و …) می‌توان از این روش استفاده کرد.مزایای روش توضیحی
- می‌توان در مدت‌زمان کوتاه موضوع‌های بیشتری را آموزش داد.
- اجرای این روش بسیار آسان بوده و موردقبول اکثر معلمان است.
- دانش‌آموز در این روش امکان می‌یابد تا اطلاعات منظم و سازمان‌یافته‌ای را دریافت کند.
- با این روش آموزش مباحثی که دانش‌آموزان برای اولین بار با آن آشنا می‌شوند (مثل درس اقتصاد) آسان‌تر است.
معایب روش توضیحی
- این روش بدون در نظر داشتن تفاوت‌های فردی دانش‌آموزان ارایه می‌شود.
- در این روش امکانی برای پرورش تفکر انتقادی وجود ندارد؛ زیرا، دانش‌آموز مطالب را حاضر و آماده دریافت می‌کند.
- در این روش، دانش‌آموز ناچار است آنچه را ارایه می‌شود به طور تقلیدی فراگیرد و با تکرار حفظ کند.
توصیه‌هایی برای اجرای روش توضیحی
- بهتر است معلم فقط نکات اصلی، مبهم و مشکل را برای دانش‌آموزان توضیح دهد.
- توضیح به‌صورت کوتاه و ساده بیان شود.
- هنگام توضیح دادن از مثال‌ها، تصاویر، فیلم و سایر وسایل موجود استفاده شود.
- بهتر است نکات و نتایج فرعی موضوع به‌صورت سؤال برای دانش‌آموزان مطرح‌شده و با مشارکت آن‌ها استنتاج شود.
– گزارش‌نویسی و شیوه‌ی آن
گزارش دادن یعنی ارایه ی اطلاعات دسته‌بندی‌شده در مورد یک مسئله به کسی که از آن اطلاعات بی‌خبر است؛ بنابراین، کسی که جریان یک فیلم یا چگونگی انجام یک بازی فوتبال را برای دوستانش تعریف می‌کند یا یک یادداشت یا نامه‌ای را به دیگری می‌نویسد، در حقیقت یک گزارش را ارایه می‌نماید.مراحل گزارش‌نویسی: تهیه‌ی یک گزارش دارای چند مرحله است که به ترتیب عبارت‌اند از:1- گردآوری اطلاعات:معمولاً کسی که گزارشی را می‌شنود انتظار دارد اطلاعات کامل و دقیقی در مورد موضوع گزارش دریافت کند؛ از این رو، اولین قدم در تهیه گزارش، جمع‌آوری و تنظیم اطلاعات است.2- تهیه‌ی طرح گزارشپس از گردآوری و تنظیم اطلاعات، باید طرح گزارش نوشته شود. طرح گزارش، در حقیقت، همان چارچوب کلی و تقسیم‌بندی متن گزارش است.3- تهیه‌ی قسمت‌های مقدماتیالف) جلد: جلد گزارش باید از یک رنگ تهیه شود. معمولاً بر روی جلد عنوان گزارش، عنوان درس، نام تهیه کننده ی گزارش، تاریخ تهیه‌ی گزارش، نام مؤسسه ی آموزشی و نام دبیر نوشته می‌شود.ب) بعد از جلد: یک صفحه‌ی سفید و پس از آن صفحه‌ی عنوان- یعنی صفحه‌ای که همه‌ی اطلاعات روی جلد عیناً در آن صفحه نوشته می‌شود- می‌آید.پ) فهرست مطالب: رئوس مطالبی که در گزارش آمده با ذکر شماره‌ی صفحات، تحت عنوان فهرست مطالب یا فهرست مندرجات ذکر می‌شود.4- تهیه‌ی پیش‌نویس متن گزارش (شامل: چکیده، مقدمه، مطالب اصلی با تقسیم‌بندی موضوعی، نتیجه‌گیری، منابع و مآخذ)۵- اصلاح پیش‌نویس از نقطه نظر انشایی و دستوری (جهت بهبود شکلی مطالب)۶- خواندن گزارش اصلاح شده با دید انتقادی (جهت بهبود محتوایی مطالب)7- تایپ کردن متن گزارش:الف) چکیده: در ابتدای ،گزارش شرح مختصری از گزارش و نتایجی که از تحقیق به دست آمده است ارایه می‌شود.ب) مقدمه: پس از چکیده مقدمه می‌آید در مقدمه معمولاً علت انتخاب موضوع و اهمیت آن، هدف از تحقیق و روش تحقیق به‌طور خلاصه ذکر می‌شود.پ) متن گزارش: متن گزارش شامل مطالب اصلی است که محقق در پی بیان آن‌هاست. معمولاً متن گزارش به چندین قسمت تقسیم شده و عنوان گذاری می‌شود. عنوان‌ها از اصلی به فرعی تقسیم‌بندی شده و با حروف متفاوت نوشته می‌شود تقسیم‌بندی متن گزارش می‌تواند براساس ترتیب منطقی موضوعات ترتیب زمانی موضوعات اهمیت، موضوعات اصلی و فرعی بودن موضوعات و نظایر آن انجام گیرد.ت) نتیجه‌گیری: لازم است در پایان گزارش یک جمع‌بندی از مطالب و نتایج گزارش ارایه شود. در این جمع‌بندی، معمولاً ابتدا مروری بر مطالب همه‌ی قسمت‌های اصلی صورت می‌گیرد و سپس نتایج کل گزارش ارایه می‌شود. می‌توان برخی پیشنهادات مفید، در جهت انجام یک تحقیق کامل‌تر درباره‌ی همین موضوع یا در مورد انجام اقداماتی راجع به آن، را در پایان جمع‌بندی و نتایج اضافه کرد.ث) منابع و مآخذ: در انتهای گزارش نیز فهرست منابع و مآخذی که گزارش به کمک آن‌ها تهیه شده است ذکر می‌شود.نویسنده‌ی گزارش درباره‌ی مطالب گزارش مسئولیت دارد؛ ازاین‌رو، از نظر صحت مطالب، اعتبار منابع، درستی انشا و تنظیم صحیح آن لازم است نکاتی را رعایت کرد تا گزارش به نحو مطلوب تهیه شود. این نکات عبارت‌اند از:- هدف گزارش مشخص باشد و در تمامی متن دنبال شود.
- مطالب آن تازه و دست اول باشد.
- اطلاعات سنجیده و دقیق باشد و با حقیقت تطبیق نماید و در مواردی که از منبع برگرفته‌شده است، اطلاعات کتاب شناختی منبع در پاورقی یا در پایان گزارش ذکر شود.
- به حل مسئله کمک نماید و جوابگوی آن باشد.
- پاورقی برای نکاتی که لازم است تهیه شود.
- نکات دستوری در آن رعایت شود.
روش حل مسئله
زمانی که یادگیرنده با موقعیتی مواجه می‌شود که نمی‌تواند با استفاده از اطلاعات و مهارت‌هایی که دارد برای آن پاسخ درستی ارایه دهد یا این‌که راه رسیدن به هدف موردنظرش را نمی‌داند، می‌گوییم با یک مسئله روبه‌رو است؛ در نتیجه می‌توان گفت حل مسئله عبارت است از تشخیص و کاربرد دانش و مهارت‌هایی که منجر به پاسخ درست یادگیرنده به موقعیت پیش آمده یا رسیدن او به هدف موردنظرش می‌شود.مراحل اجرای حل مسئله:
معلمی که می‌خواهد این روش را به کار گیرد باید به نکات زیر توجه نماید:
1- از آنجا که در روش حل مسئله هدف این است که دانش‌آموز خود راه‌حل مسئله را کشف کند پس از طرح مسئله، معلم نتیجه‌ی نهایی حاصل از حل مسئله را برای شاگرد توصیف می‌کند به‌گونه‌ای که جواب و راه‌حل مسئله را دربر داشته باشد.مثال: با توجه به نیازهای نامحدود و امکانات محدودی که در اختیار داریم، چرا علم اقتصاد را می‌آموزیم؟۲- باید اطمینان حاصل کرد که دانش‌آموز قبل از طرح مسئله، مفاهیم مربوط را بداند.به‌عنوان مثال، در اینجا (مثال بالا) مفاهیم نیاز و امکانات را بداند.3- باید شرایطی را فراهم ساخت تا دانش‌آموز مفاهیم مربوط را به یاد بیاورد؛ به‌عنوان مثال، می‌توان از ایشان خواست تا مواردی از نیازهای انسان را برشمارد و با تأمین هر یک از نیازها به ذکر نیازهای بعدی که احساس خواهد شد بپردازد تا نهایتاً نامحدود بودن نیازها را بازگو کند. سپس برخی امکانات محدود را با توجه به مصارف متعدد آن نام ببرد و محدودیت‌ها را با توجه به امکاناتی که در اختیار دارد، فهرست کند.۴- در این مرحله، معلم باید نکاتی را که به حل مسئله کمک می‌کند برای دانش‌آموز توضیح دهد تا به کمک آن بتواند مسئله‌ی موردنظر را حل کند و از هرگونه راهنمایی مستقیم که منجر به حل مسئله شود پرهیز نماید؛ به‌عنوان مثال، از ایشان خواسته شود تا با توجه به محدودیت امکانات و نامحدود بودن خواسته‌ها پیشنهاد ارایه دهد. سپس این پیشنهادها به کمک معلم هدایت شود تا به این نتیجه برسد که علم اقتصاد می‌تواند راه‌حل مناسب را ارایه دهد.۵- در پایان از دانش‌آموز خواسته شود تا چگونگی حل مسئله را به طور کامل نمایش دهد یا مسائل جدیدی را مطرح کند و مراحل حل آن را مطابق مسئله‌ی قبل توضیح دهد؛ به‌عنوان مثال: مصرف‌کنندگان در مقابل تغییرات قیمت چه رفتاری از خود نشان می‌دهند؟سنجش و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان
به‌منظور آگاهی هرچه بیشتر از ضوابط و معیارهای سنجش و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان در درس اقتصاد، برخی مواد آیین‌نامه‌ی آموزش دوره‌ی سه ساله‌ی متوسطه‌ی روزانه را مورد مطالعه قرار می‌دهیم:ماده‌ی ۴۳) تعریف و اهداف: ارزشیابی، داوری و قضاوت در مورد آموخته‌ها و تغییر رفتار دانش‌آموز برای نیل به اهداف آموزشی و پرورشی است که این امر از طریق سنجش و اندازه‌گیری حاصل می‌شود. ارزشیابی بخش جدایی‌ناپذیر فرآیند یاددهی- یادگیری است و در موقعیت‌های مختلف و متعدد انجام می‌گیرد.ارزشیابی در آموزش متوسطه به‌منظور تحقق اهداف زیر انجام می‌شود:- بررسی و تعیین میزان پیشرفت آموزشی و پرورشی و تغییرات رفتاری دانش‌آموز؛
- آگاه کردن دانش‌آموز از میزان پیشرفت آموزشی و پرورشی خود و آگاهی اولیای وی از وضعیت تحصیلی فرزندشان؛
- تشخیص نارسایی‌های یادگیری دانش‌آموز و برنامه‌ریزی به‌منظور رفع آن‌ها؛
- تشخیص استعداد و علاقه‌ی دانش‌آموز به‌منظور راهنمایی آنان در امور شغلی و تحصیلی آینده؛
- تقویت انگیزه و روحیه‌ی تلاش و ایجاد رقابت‌های سالم در دانش‌آموز؛
- سنجش کیفیت و محتوای برنامه‌ها و عوامل مؤثر در آموزش از طریق تحلیل نتایج ارزشیابیها به‌منظور یافتن نارسایی‌ها و رفع آن‌ها؛
- حصول اطمینان از تحقق شرایط لازم در دانش‌آموز به‌منظور ارتقا یافتن به مراحل تحصیلی یا سطوح مهارتی بالاتر.
- تنظیم جدول بودجه‌ی کتاب درسی که شامل هدف هر درس، خلاصه‌ای از محتوا، درصد پرسش‌ها و تعداد آن‌هاست.
- تعداد پرسش‌های امتحانی به عواملی مانند نوع پرسش‌های امتحانی (عینی یا بسته پاسخ و انشایی یا باز پاسخ) سن و پایه‌ی تحصیلی شاگردان و بالاخره، مقدار زمانی که برای پاسخ‌گویی به پرسش‌ها پیش‌بینی‌شده است بستگی دارد.
- هر سؤال باید به اندازه‌گیری هدف رفتاری معینی که قابل مشاهده و اندازه‌گیری باشد بپردازد.
- سؤال باید ضمن پرهیز از به کار بردن کلمات و افعال مبهم و کلی، به‌گونه‌ای نوشته شود که ازنظر دانش‌آموزان مختلف دارای معنا و مفهوم یکسانی بوده و از هر نوع تعبیر و تفسیر شخصی مبرا باشد.
- سؤال باید دارای اعتبار و روایی باشد؛ منظور از اعتبار این است که سؤالات از دقت اندازه‌گیری و ثبات برخوردار باشند به‌طوری که فرضاً، اگر از دانش‌آموزی دو مرتبه امتحان از درس به عمل آمد، نمرات دو امتحان به هم نزدیک باشد و منظور از روایی این است که سؤالات در جهت اهداف کتاب اقتصاد باشد و چنانچه برای فهم مباحث درس مواردی از علوم دیگر آورده شد، آن مورد به‌صورت سؤال مطرح نشود.
- تهیه‌ی پاسخ‌نامه و کلید سؤالات باید قبل از تصحیح و هم‌زمان با طرح سؤال به‌صورت فهرست کاملی از تمامی مطالبی که انتظار می‌رود دانش‌آموزان در پاسخ بنویسند تهیه شود و برای هر کدام با توجه به اهمیت آن نمره منظور گردد.
- پرسش‌ها برحسب نوع (صحیح و غلط چندگزینه‌ای انشایی و…) دسته‌بندی‌شده و سؤال‌های هم نوع با هم آورده شوند.
- پرسش هر کدام از دسته‌های یاد شده بر اساس مشابهت محتوا پشت سر هم نوشته شوند.
- پرسش‌ها به‌منظور ایجاد دلگرمی آزمایش‌شوندگان، تا حد امکان، از آسان به مشکل مرتب شوند.
- پرسش‌ها طوری نوشته شود که کار خواندن آن‌ها تسهیل گردد (خط خوانا، رعایت فاصله و ذکر علائم لازم مثل نقطه، علامت سؤال و…) و از گمراه کردن آزمایش‌شوندگان پرهیز شود.
انواع پرسش‌های امتحانی
پرسش‌های امتحانی کتبی را معمولاً به دو صورت می‌نویسند: ۱- پرسش‌های عینی و ۲- پرسش‌های انشایی.۱- پرسش‌های عینی: این پرسش‌ها دارای انواعی هستند که به شرح هر یک از آن‌ها می‌پردازیم:الف) پرسش‌های چندگزینه‌ای: در این نوع پرسش‌ها از دانش‌آموز خواسته می‌شود که پاسخ صحیح را از بین تعدادی پاسخ انتخاب کند؛ مثال:1- اصلی‌ترین سیاست‌هایی که دولت‌ها برای سامان دادن به وضعیت اقتصاد کشور یا کنترل تورم اعمال می‌کنند کدام اند؟الف) سیاست‌های اجتماعی و سیاست‌های تورمیب) سیاست‌های پولی و سیاست‌های مالیپ) سیاست‌های پولی و سیاست‌های بانکیت) سیاست‌های مالی و سیاست‌های مالیاتی۲- هرگاه جامعه‌ای با روش بهتر ظرفیت تولیدی خود را افزایش دهد، آن جامعه ………………… است.الف) رشد یافتهب) در مسیر رشد گام برداشتهپ) توسعه‌یافتهت) در مسیر توسعه گام برداشتهب) پرسش‌های صحیح / غلط: جواب این‌گونه پرسش‌ها با علامت‌هایی از قبیل (ص، غ) یا هر نوع علامتی که قید شود، مشخص می‌گردد. پرسش‌های صحیح- غلط را به‌صورت های مختلف می‌توان طرح کرد؛ به‌عنوان مثال:- نزولی بودن منحنی تقاضا، به این معنی است که با افزایش قیمت مقدار تقاضا افزایش می‌یابد. ص £ غ £
- اسناد اعتباری دیداری با پول تحریری همانند پول نقد در معاملات مختلف مورداستفاده قرار می‌گیرد. ص £ غ £
- در مبحث توسعه‌ی اقتصادی منظور از فقر، فقر مطلق است. ص £ غ £
- توسعه‌ی اقتصادی یک مفهوم …………………….. است و در بلندمدت تحقق می‌یابد.
- هر چه سطح عمومی قیمت‌ها افزایش یابد، قدرت خرید پول …………………….. می‌یابد.
- پرسش‌ها متناسب با اهداف تعیین شده باشند.
- پرسش‌ها در حیطه‌های مختلف شناختی طرح شوند.
- پرسش‌ها متناسب با توانایی‌های فردی دانش‌آموزان باشند.
- از طرح پرسش‌های مبهم خودداری شود.
- از ترکیب کردن چند پرسش در قالب یک پرسش اجتناب شود.
طبقه‌بندی سطوح یادگیری در حیطه‌ی شناختی
یادگیری در قلمرو ذهن بیشتر با محتوای علمی و مهارت‌های ذهنی سروکار دارد. میدانیم که امروزه تقریباً یک اتفاق‌نظر جهانی در مورد طبقه‌بندی سطوح یادگیری و تشخیص میزان پیچیدگی، در این قلمرو وجود دارد. از آنجا که در کلیه‌ی برنامه‌ریزی‌های درسی، تنظیم طرح درس‌ها و پرسش‌ها و آزمون‌های امتحانی و بالاخره، تحقیقات آموزشی بر مبنای این طبقه‌بندی صورت می‌گیرد، پیشنهاد آن است که همین الگو و سطوح شش‌گانه‌ی یادگیری آن در ارزیابی‌ها و تهیه‌ی پرسش‌های امتحانی به کار رود. بدیهی است هرگونه پرسشی که متناسب با هر کدام از سطوح زیر عنوان شود باید آموزش و ارایه ی درس نیز قبلاً در همان سطح صورت پذیرفته باشد ؛ بدین معنی که نمی‌توان تنها در سطح دانش تدریس کرد و آموزش داد ولی در آزمون سؤالاتی در سطح تجزیه‌وتحلیل عنوان نمود.بحث تفصیلی این طبقه‌بندی در کتاب‌های مربوط به فنون تدریس و ارزشیابی آمده است. در اینجا به ذکر تعاریف هر سطح و مثال‌هایی از کتاب اقتصاد می‌پردازیم:سطح اول: بازگویی و دانش عمومی:
از دانش‌آموز خواسته می‌شود اطلاعاتی را که از قبل به آن‌ها عرضه‌شده است بازشناسی کرده یا آن‌ها را بازگو کند. این نوع پرسش بر حافظه متکی بوده و زیربنای یادگیری در سطوح دیگر است. طرح این پرسش‌ها خیلی آسان است ولی ارزش کمتری دارد؛مثال:- وظایف پول را ذکر کنید.
- سفته جزء اسناد اعتباری کوتاه‌مدت است یا بلندمدت؟
- برای محاسبه‌ی ارزش کل تولیدات جامعه چه روش‌هایی وجود دارد؟
سطح دوم: درک و فهم:
در این سطح، دانش‌آموز تنها به دانستن واقعیت‌ها اکتفا نکرده بلکه انتزاعی‌تر فکر می‌کند. در اینجا به تنظیم واقعیت‌ها در ذهن خود و درک رابطه میان علت و معلول‌ها نیازمند است. بدیهی است که فهمیدن مطالب از حفظ کردن آن‌ها با ارزش‌تر بوده و در سلسله مراتب یادگیری سطح بالاتری را اشغال می‌کند؛مثال:- بانک مرکزی چگونه بر فعالیت بانک‌ها نظارت می‌کند؟
- دلیل برتری نقش نیروی انسانی نسبت به سایر عوامل تولید چیست؟
- انتخاب فلزات به‌عنوان پول، چه مزایا و چه مشکلاتی داشت؟
سطح سوم کاربرد:
پرسش‌های کاربردی از دانش‌آموز می‌خواهد اطلاعات و مفاهیم به خاطر سپرده شده و درک شده‌ی خود را در صحنه‌های جدید و ناآشنا یا در حل یک مسئله به کار گیرد. مهارت‌ها بر دو گونه‌اند: ذهنی و عملی یا کاربردی.مثال:- با اعدادی فرضی جدول عرضه و تقاضا را رسم کرده و بر روی منحنی، نقطه‌ی تعادل را مشخص کنید.
- چهار نوع کالای واسطه‌ای را که در منزل شما وجود دارد، نام ببرید.
- ویژگی‌های پنج خانوار از اعضای فامیل خود را در جدولی مانند جدول زیر بنویسید.
| جمعیت کل | خردسالان | بزرگ‌سالان | سالخوردگان | فعال شاغل | فعال بیکار |
سطح چهارم: تجزیه‌وتحلیل:
پرسش‌های تحلیلی در سطح بالاتری از طبقه‌بندی قرار دارند و به‌وسیله‌ی آن‌ها دانش‌آموز مجبور می‌شود که به طور جدی و عمیق فکر کند. در سطح کاربرد، تأکید بر روی استفاده از معلومات قبلی است و در سطح تجزیه‌وتحلیل علاوه بر به کار بستن معلومات قبلی باید فعالیت‌های ذهنی هوشمندانه‌ی بیشتری انجام داد در این سطح اغلب فعالیت‌های ذهنی متوجه تجزیه‌وتحلیل پدیده‌ها و رویدادها به عوامل و متغیرهای تشکیل دهنده‌ی آن‌هاست؛مثال:- چرا افراد باید در میان خواسته‌های خود به انتخاب دست بزنند؟
- چرا در اندازه‌گیری تولید کل جامعه، ارزش کالاهای واسطه‌ای محاسبه نمی‌شود؟
- کدام‌یک از عوامل تولید مهم‌تر است؟ چرا؟
سطح پنجم: ترکیب:
منظور از سازندگی و خلاقیت بررسی داده‌ها و مفاهیم جزبی و ترکیب آن‌ها برای رسیدن به یک مفهوم کلی تصمیم‌گیری و نوآوری است. این فعالیت ذهنی ممکن است شامل پدید آوردن یک طرح، یک فکر ابداعی، یک فرضیه‌یا انجام یک مشکل‌گشایی و ارایه ی یک پیشگویی باشد؛مثال:- به نظر شما استفاده از پول تحریری و کارت اعتباری به جای اسکناس، چه مزایایی برای جامعه دارد؟
- فرض کنید رئیس کل بانک مرکزی هستی. در شرایطی که قیمت‌ها رو به افزایش است، چه سیاست‌هایی را برای پیشگیری یا کاهش سرعت آن پیشنهاد می‌کنید؟
- فرض کنید از یک کارخانه‌ی موفق تولید لبنیات بازدید می‌کنید. با استفاده از کلمات بهره‌وری عوامل تولید (زمین، سرمایه و نیروی کار) و هزینه‌ی فرصت هر یک از عوامل، گزارشی را تهیه کنید.
سطح ششم : ارزشیابی و قضاوت:
این سطح بالاترین و پیچیده‌ترین انتظارات ما را از یادگیری در برمی‌گیرد. در اینجا دانش‌آموز با استفاده از یادگیری‌های خود در سطوح پنج‌گانه‌ی قبلی و در نظر گرفتن معیارها و ضوابط مناسب و منطقی درباره یک مسئله و موضوعی علمی، اجتماعی و سیاسی اظهارنظر می‌کند یا دو فرضیه‌ی پیشنهادی و دو روش کار را مقایسه کرده و روی آن‌ها داوری می‌کند به‌طوری‌که صحیح را از غلط خوب را از بد و بهترین را از بهترین‌ها تشخیص می‌دهد؛مثال:- به نظر شما تولیدکنندگان نان و مصرف‌کنندگان آن با رعایت چه نکاتی می‌توانند در کاهش دورریز آن مؤثر باشند؟
- به نظر شما، کشور ما با تولید چه کالاهایی می‌تواند از تجارت بین‌الملل سود ببرد؟
- دولت در سال‌های اخیر اقدام به سرمایه‌گذاری‌های زیربنایی زیادی از جمله سدسازی کرده است. این سرمایه‌گذاری‌ها چه اهمیتی دارد؟
دیدگاهتان را بنویسید