هر چیزی که لازم است درباره برنامه ریزی بدانید
تلاش‌های خانواده‌ها با صرف هزینه‌های زیاد برای رسیدن دانش‌آموزان به موفقیت تحصیلی در مدارس و ورود به دانشگاه‌ها هرسال بیش از سال‌های پیش ادامه دارد. دغدغه‌ها و نگرانی‌ها نیز همیشه وجود دارد.
چهره‌های ناراحت و اشک‌بار بعضی از والدین در طول سال تحصیلی و خصوصاً در پایان خرداد و شهریور هرسال این مطلب را در ذهن تداعی می‌کند که خلاصه کی آن‌ها یک نفس راحت خواهند کشید؟
افت تحصیلی مفهومی نیست که به گوش کسی ناآشنا باشد. تاکنون کتاب‌ها، مقالات، بررسی‌ها و تحقیقات زیادی در این زمینه صورت گرفته است و همه این نوشته‌ها به نحوی تلاش خود را معطوف به کاهش افت تحصیلی دارند. با وجود چنین منابع معتبری چرا هنوز ما در مدارس کشورمان با عدم موفقیت تحصیلی روزافزون روبرو هستیم؟
یکی از دغدغه‌های اساسی دانش‌آموزان چگونه درس‌خوانده و افزایش بهره‌وری از زمان مطالعه می‌باشد.
مشکل چگونه درس‌خوانده، زمانی که حجم دروس زیاد می‌شود، مانند آمادگی برای کنکور، به حداکثر مقدار خود می‌رسد.
برخی عوامل مؤثر درنتیجه گرفتن از مطالعه عبارتند از:
- برنامهریزی درسی
- روش‌های مطالعه
- تقویت حافظه
- خلاصه‌نویسی
- تمرکز
…
عدم دقت و پرداختن به هر یک از این عوامل باعث اختلال در یادگیری می‌شود.
همیشه وقتی به بچه‌ها میگوییم درس بخوانید یا خودشان تصمیم به درس‌خوانده می‌گیرند، اولین چیزی که به ذهنشان می‌رسد، برنامهریزی درسی است. اما چطور برای درس‌خوانده برنامهریزی کنیم؟ آیا اصلاً نیازی هست که برنامهریزی کنیم؟ و برای این که برنامه‌ی خوبی داشته باشیم چه چیزهایی را باید در نظر بگیریم؟
بیشتر بچه‌ها هنگامی‌که تصمیم به شروع مطالعه می‌کنند برای خود یک برنامه درسی می‌نویسند تا مطابق آن حرکت کنند، اما اغلب این برنامه‌ها فقط روی کاغذ می‌ماند و اجرا نمی‌شود، چون روش درست برنامه‌نویسی را بلد نیستند یعنی برنامه، واقعی و منطبق با توانایی و شرایط آن‌ها نبوده و فقط ایده آل‌ها در نظر گرفته می‌شود.
برنامهریزی صحیح یعنی حداکثر استفاده از وقت و امکانات موجود.
ممکن است هرکدام از اطرافیان توصیه‌ای کنند، اما فقط برنامه‌هایی قابل‌اجرا می‌باشند که از افراد مطلع و خبره دریافت شده باشد و مطابق شرایط روحی و جسمی شما باشد.
نوشتن یک برنامه درسی منسجم و خوب، آن‌قدرها هم که تصور می‌کنید، سخت نیست.
وقتی ما در زندگی هدفی داریم و می‌خواهیم برای رسیدن به آن هدف، کاری انجام دهیم، ناگزیریم که مسیری را طی کنیم.
اگر ما هدف مشخص و معینی داشته باشیم و آن هدف برای ما بسیار ارزشمند باشد، شور و شوق رسیدن به آن، این انگیزه را در ما ایجاد می‌کند که چگونه برای پیمودن به بهترین نحو برنامهریزی کنیم تا بهترین نتیجه را در راه رسیدن به هدفمان بگیریم؛ بنابراین، «برنامهریزی تنظیم راه‌های هدفمند برای رسیدن به هدف است.»
بدون هدف، برنامهریزی معنایی ندارد؛ همان‌گونه که بدون انگیزه، هدف نیز معنایی ندارد؛ پس برای رسیدن به هدف، ابتدا باید اهداف جزئی‌تر را طی کرد.
برنامه تحصیلی خود را با هدفمندی درست کنید
طبق تحقیقات انجام‌شده، یکی از ویژگی‌های بارز انسان، قدرت تفکر و اندیشه است. انسان در طول زندگی خود، هرگز از تفکر و اندیشه جدا نبوده است و با تفکر صحیح توانسته است به حل مسائل و مشکلات خود بپردازد و به رشد و تعالی نائل آید؛ بنابراین،، در طراحی برنامه درسی می‌تواند با استفاده از تفکر صحیح، مسیر رسیدن به هدف خود را انتخاب کند.
بنابراین هر فردی در زندگی نیاز دارد هدف‌های خود را مشخص نماید. دانش‌آموزان نیز باید هدف‌های خود را به‌طور واضح و روشن معین کنند.
اهداف ما سه نوع هستند:
۱ – هدف‌های کوتاه‌مدت 2- هدف‌های بین راه 3- هدف‌های بلندمدت.
این هدف‌ها چارچوب‌های مسیر را برای ما روشن می‌کنند. بهتر است هدف‌های خود را به‌صورت نوشتاری درآوریم. برای رسیدن به هدف‌ها احتیاج به برنامهریزی داریم. برنامهریزی به ما کمک می‌کند تا در چارچوب‌ها قدم برداریم و تحقق یافتن هدف‌ها را به چشم ببینیم.
در این کتاب سعی می‌کنیم شما را با اهداف و ویژگی‌های برنامهریزی آشنا سازیم و سپس روش‌های عملی برنامهریزی را ارائه نماییم، ضمن آن‌که از زیاده‌گویی پرهیز می‌کنیم تا از حجم کتاب بکاهیم و خواننده را از طولانی شدن مطلب خسته نکنیم.
برنامهریزی یعنی چه؟ و چرا باید برنامهریزی کنیم؟
برنامهریزی یعنی چه و برای چیست؟
چرا برای کسانی که تصمیم به کار مهمی دارند، این‌قدر تأکید می‌شود؟
و چرا بسیاری از آن گریزانند و خود را بدون آن موفق‌تر می‌دانند؟
و …
برنامهریزی یعنی چه درسی را چه وقت و چه گونه بخوانیم.
اثر عامل برنامهریزی درست و جامع شرایط در پیشرفت تحصیلی مشخص‌شده است.
علت اصلی این‌که برخی به نوشتن و اجرای برنامه علاقه‌ای نشان نمی‌دهند، تجربه‌های بد و برنامه‌های اجرانشده گذشته می‌باشد.
چرا باید برنامه‌نویسی کنید؟
فواید برنامهریزی برای دانش آموز
برای این باید برنامه بنویسید که از وضعیت فعلی رضایت ندارید و مایلید بیشتر و بهتر بیاموزید و خوب درس بخوانید؛ انتظارها و ایده‌هایی در ذهن دارید و می‌خواهید به آن‌ها برسید و فکر می‌کنید به دست آوردن آن‌ها برایتان مهم و با ارزش است سپس تصمیم می‌گیرید به‌صورتی به اهدافتان دست یابید و بر مشکلات و مسائل فائق آیید.
اگر برنامه نداشته باشیم وقت خود را تلف خواهیم کرد. خیلی‌ها فکر می‌کنند داشتن برنامه باعث می‌شود که دست و پای ما برای انجام آزادانه کارها بسته شود و عده‌ای که عمدتاً از بچه‌های درس‌خوان می‌باشند با خود فکر می‌کنند «من که درس خود را به‌خوبی می‌خوانم پس چه نیازی برای برنامهریزی وجود دارد هر چه قدر وقت دارم درس می‌خوانم». اما درواقع این‌طور نیست، چرا که مهم‌ترین چیز در یک برنامهریزی نظم و ترتیب است. نظم و ترتیب باعث می‌شود، اولویت انجام کارها مشخص‌شده و سردرگمی و آشفتگی کم شود، یعنی بتوانیم تمام‌کارها را انجام دهیم، بدون این‌که مشکلی برای سایر فعالیت‌ها ایجاد شود.
برای چه هدفی برنامه ریزی می کنیم؟
- برنامهریزی باعث استفاده بهینه و مناسب از زمان می‌شود. زمان فراغت ما را بیشتر می‌کند، تکالیف محوله روی هم انباشته نمی‌شود و رغبت ادامه کار در ما کم نمی‌شود.
- برنامهریزی، استفاده هوشمندانه از توانایی و امکاناتی است که شما دارید. بنابراین کسی که برای رسیدن به اهدافش برنامهریزی می‌کند از به هدر رفتن اوقات، استعدادها و امکانات خود جلوگیری می‌کند.
- برنامهریزی درسی تمرکز حواس را بالا می‌برد و ذهنتان را برای یادگیری آماده می‌سازد. با برنامهریزی می‌توان قدرت تمرکز را بهبود بخشید. شما با برنامهریزی ذهن خود را از عوامل مخل یادگیری آزاد می‌کنید.
- برنامهریزی باعث ایجاد نظم در مطالعه، وقت و کارها می‌شود و نظم نیز باعث موفقیت می‌شود و کارها به‌صورت هماهنگ و منظم در می‌آید.
- برنامهریزی یکی از روش‌ها و راه‌حل‌های مؤثر در از بین بردن اضطراب و نگرانی‌ها است. اضطراب به علت آمادگی نداشتن، ترس و یا کارهای عقب‌مانده بیش‌ازحد می‌باشد.
- برنامهریزی در افزایش میزان درک و یادگیری شما بسیار اثر می‌گذارد و علاوه بر این شما را از سرگردانی و نگرانی نجات می‌دهد.
- برنامهریزی، در شما ایجاد علاقه خواهد کرد. یعنی اگر شما به‌صورت مرتب تکالیف درسی خود را انجام دهید، کارهایتان در آخر ترم تحصیلی سبک و امتحان دادن برای شما آسان می‌شود.
- برنامهریزی، باعث می‌شود از تحصیل و درس‌خوانده لذت ببرید. با برنامهریزی می‌توان از کارها و فعالیت‌های خود لذت برد و ذهن خود را از سرگردانی اشتغال ذهنی و دل‌شوره نجات داد.
- برنامهریزی، باعث می‌شود مسائل، دشواری‌ها یا موفقیت‌های تحصیلی که شخص در آینده با آن‌ها روبرو خواهد شد، آسان‌تر شود.
- با برنامهریزی، می‌توان تمام فعالیت‌ها را با اختصاص زمان مناسب انجام داد و از اتلاف انرژی و انجام کارهای بیهوده خودداری کرد.
در عوض، عدم برنامهریزی باعث ایجاد سردرگمی، دلهره‌ی شکست و عدم موفقیت، کم‌آوردن زمان و انجام کار ناموزون و به هدر رفتن انرژی و دقت و خلاصه حرکت به سوی عدم موفقیت می‌شود.
14 ویژگی‌های و خصوصیات یک برنامه قابل‌اجرا
برای این‌که یک برنامه قابل‌اجرا باشد، باید دارای خصوصیاتی می‌باشد که در این فصل به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم. برنامه‌های این کتاب دارای این خصوصیات هستند، حتماً قبل از نوشتن برنامه درسی این ویژگی‌ها را در نظر بگیرید:
۱) توجه به آینده در کنار توجه به حال و گذشته در برنامه
برخلاف اکثر برنامه‌ریزی‌ها که یا فقط به آینده و یا به گذشته توجه دارند. شما باید در برنامهریزی بر سه زمان گذشته، حال و آینده توجه کنید. توجه به گذشته و حال کمک شایانی در شناخت خودتان ازنظر استعداد، توانایی‌ها، پشتکار و … دارد و این مسئله به شما کمک می‌کند تا برنامهریزی آینده خودتان را بر پایه‌ی این شناخت استوار سازید. همچنین با نگرش به حال و گذشته که با توجه به ارقام درج‌شده در صفحه‌ی ارزیابی به دست آورده‌اید، می‌توانید برنامه‌ی آینده‌تان را واقع‌بینانه‌تر طرح‌ریزی و اجرا کنید.
۲) انعطاف‌پذیری بالا و پویایی
برنامه باید قابل‌انعطاف باشد و بتوان بسته به شرایط مختلف آن را تغییر داد. همواره یکسری حوادث غیرقابل‌پیش‌بینی باعث برهم خوردن نظم برنامه می‌شود.
وجود انعطاف‌پذیری در برنامه به شما امکان می‌دهد در هر زمان که در حال اجرای برنامه هستید، در همان زمان (با توجه به زمان حال و موقعیت‌های غیرمنتظره) برنامه‌تان را تغییر دهید. (البته ملاک تغییر دادن برنامه یا عدم‌تغییر آن افزایش بهره‌وری مطالعه و استفاده از زمان می‌باشد.)
بنابراین تا آنجا که می‌توانید برنامه را سیال و انعطاف‌پذیر بنویسید، زیرا:
- گاهی ممکن است اتفاقات غیرقابل‌پیش‌بینی رخ دهد، یک سرماخوردگی کوچک یا یک مریضی بزرگ‌تر، ازدواج برادرتان و … در این صورت نمی‌توانید درس بخوانید، باید آن را جا به‌جا کنید، باید جای خالی داشته باشید.
- گاهی سرحال‌تر هستید، بهتر، بیشتر و سریع‌تر پیش می‌روید، در حالی که گاهی حال درس‌خوانده ندارید. اما در هر حال مجموع ساعات درسی یک هفته شما نباید زیاد با برنامه‌ریزی‌تان فرق کند.
- گاهی ممکن است روی دور درس‌خوانده بیفتید و هنگام درس‌خوانده در آن غرق شوید و بخواهید مدت طولانی‌تری آن درس را ادامه دهید، یا این که در درسی خیلی ضعیف‌ترید و کند پیش می‌روید.
3) واقع‌بینانه بودن نوع برنامه
بیشترین کوششتان در برنامهریزی باید این باشد که واقع‌بینانه صورت گیرد. شما از توان خود در مقدار ساعاتی که می‌توانید درس بخوانید، باخبرید؛ بنابراین در جدول برنامه‌تان تنها ساعات درسی قرار ندهید، استراحت (مثلاً هر یک ساعت درس‌خوانده، ۱۵ دقیقه استراحت) و امور متفرقه را در بین آن‌ها قرار دهید.
همچنین در مقدار صفحاتی که باید در هر ساعت یا هرروز خوانده شود، دقت زیادی به خرج دهید تا واقعی باشد البته توجه کنید که فشار لازم بر شما وارد شود.
بنابراین برنامه باید نیازها و فعالیت‌های روزانه شما را نیز شامل شود. مثلاً شما باید فعالیت‌های فوق‌برنامه مانند تغذیه، استراحت، ورزش، تماشای تلویزیون، استفاده از کامپیوتر و … را در برنامه‌ی خود وارد کنید. البته توجه داشته باشید این نوع فعالیت‌ها نباید وقت زیادی را از شما بگیرد. مثلاً تماشای تلویزیون بیش‌ازاندازه مخصوصاً اگر داوطلب کنکور هستید، به برنامه‌ی شما ضربه خواهد زد زمان را با مسائل بی‌اهمیت از دست ندهید.
۴) قابل‌اجرا بودن برنامه
اجرای برنامه یکی از مراحل اساسی برنامهریزی است. توجه داشته باشید برنامهریزی بدون اجرای آن، فقط چند نوشته روی کاغذ بیشتر نیست و این اجرای برنامه است که به برنامهریزی اهمیت می‌دهد.
برنامه درسی نباید بیش‌ازحد متراکم باشد و باید به‌طور هماهنگ با کلاس و مدرسه درس و مطالعه، استراحت و تغذیه، خواب و آسایش شبانه و برنامه متفرقه باشد. بنابراین سعی کنید طوری برنامه بنویسید که بتوان آن را در زمان مشخص خود انجام داد.
۵) نقش اصلی اجرایی به عهده شماست
بهترین برنامه‌ریز خود شما هستید. ممکن است بیان کنید: من که بلد نیستم برنامهریزی کنم؟ من که اصلاً تا به حال برنامهریزی نکرده‌ام؟ و یا من که با مراحل کار برنامهریزی آشنا نیستم؟
ما در این کتاب شما را با یک شیوه‌های مختلف برنامهریزی آشنا می‌کنیم و مراحل آن را به شما آموزش می‌دهیم و سعی می‌نماییم در هر مرحله، مطالبی را که شما جهت امر برنامهریزی به آن نیازمند هستید بیان کنیم، تا شما به‌راحتی بتوانید یک برنامه‌ی خوب، صحیح و منطقی را برای طرح‌ریزی آماده آن را اجرا کنید.
۶) خودتان را با خود مقایسه کنید
شما با برنامهریزی هر هفته و هرروز سعی می‌کنید که با روز و هفته‌ی گذشته، خود را چه ازنظر کمیت و چه ازنظر کیفیت مقایسه کنید و با خودتان رقابت کنید.
7) توجه به کیفیت در کنار کمیت
در برنامهریزی باید به کیفیت و بازده مطالعه نیز توجه شود. در حین اجرای برنامه با استفاده از روش‌های نوین مطالعه، ترک عادت‌های غلط و همچنین با عمق بخشیدن به یادگیری‌هایتان کیفیت را نیز مدنظر قرار دهید و در مرحله ارزیابی، کیفیت مطالعه و میزان یادگیری موردتوجه شما می‌باشد.
۸) ساده بودن برنامه
از مطالعه این کتاب و یک بار اجرای روش‌های ارایه شده متوجه خواهید شد که به سادگی می‌توانید برای خود برنامهریزی کنید.
۹) برنامه هر کس با دیگری تفاوت دارد و مخصوص خود اوست
هر فرد باید با توجه به توان و موقعیت خود برنامه‌ای برای درس‌خوانده داشته باشد.
نوع برنامهریزی و ساعات درس‌خوانده شما با افراد دیگر متفاوت است و هر کس باید برنامه مختص به خود داشته باشد، زیرا سطح درسی، استعداد، هوش و حافظه، هدف، روش مطالعه، شرایط زندگی و نقاط ضعف و قوت در دروس مختلف شما با دیگران متفاوت است؛ مثلاً شاید شما در درس شیمی ضعیف باشید و در ریاضی قوی، امّا دوستتان برعکس در ریاضی ضعیف و در شیمی قوی باشد، مسلم است که تعداد ساعات مطالعه در شیمی و ریاضی برای شما و دوستتان کاملاً متفاوت است و اگر برنامهریزی یکسانی داشته باشید، کاملاً ضرر می‌کنید.
یا این‌که مثلاً شما در انتهای شب بهتر درس می‌خوانید، حال آن که دوستتان صبح زود بهتر می‌تواند درس بخواند و یا …
بنابراین برنامه باید توسط خودتان نوشته شود تا با ویژگی‌ها، عادات شخصی، توانایی‌ها و ناتوانایی‌هایتان سازگار باشد؛ برای همین استفاده از برنامه‌های دیگران فایده‌ای ندارد، اما از دیگران در این زمینه کمک بگیرید.
بنابراین نمی‌توان نسخه یکسانی را برای همه دانش‌آموزان تنظیم کرد. البته اصولی هم وجود دارد که برای همه داوطلبان یکسان است، مثلاً ما معتقدیم هر دانش‌آموز ابتدا باید مفاهیم درسی را به‌خوبی بیاموزد و کتاب درسی را به‌طور کامل مطالعه کند، سپس به تمرین مسایل تشریحی بپردازد. به عبارت دیگر سعی کرده‌ایم تفاوت‌های فردی را در نظر بگیریم، به نظر ما دانش‌آموزان در زمینه‌های هوش، پایه درسی، اهداف آموزشی، روش‌های مطالعه، شرایط مطالعه اعتمادبه‌نفس با هم دیگر تفاوت دارند.
برنامه‌ای که توسط دیگران برایتان تدوین شود، مثل قالبی است که باید در آن قرار گیرید و این، غیرقابل‌تحمل خواهد شد.
شما نمی‌توانید از برنامه یک فرد موفق شده استفاده کنید، زیرا برنامه او مطابق با خصوصیات شخصی او (از همه جهات گفته‌شده) همخوانی دارد و نه تنها به کار شما نمی‌آید، بلکه همان‌طور که گفته شد شاید باعث دل‌زدگی شما شود.
۱۰) واحد زمانی برنامهریزی اصلی، هفتگی است
یکی از عوامل اجرا نشدن برنامه‌هایی که دانش‌آموزان برای خودتنظیم می‌کنند این است که برنامه را ساعت‌به‌ساعت و روزبه‌روز تنظیم می‌نماید، یعنی واحد زمانی برنامهریزی را یک ساعت یا یک روز در نظر می‌گیرید. در زندگی واقعی ما استثناهای بسیاری وجود دارد که سبب می‌شوند ما نتوانیم هرروز در یک ساعت معین، همان کاری که می‌خواهیم انجام دهیم، این استثنا برای دانش‌آموزان به مراتب بیش از فارغ‌التحصیلان است.
زمانی که برنامه به دلیل همین استثناها چند روز اجرا نشود برای همیشه بر روی کاغذ می‌ماند. ممکن است شما به دلیلی نتوانید در یک روز تمام‌کارهای موردنظرتان را انجام دهید و شاید اصلاً به دلایلی نتوانید در آن روز درس بخوانید، ولی می‌توانید این ضعف را در روزهای بعد جبران کنید. به نظر ما یک هفته واحد زمانی مناسب‌تری برای برنامهریزی است.
۱۱) ایجاد تنوع در برنامهریزی
در برنامهریزی و مطالعه، یکی از اصول اساسی ایجاد تنوع است؛ یعنی این‌که درس‌های مختلفی را کنار هم بچینید، تمام بعدازظهر را به مطالعه نپردازید، کمی از وقت را برای دوره کردن، برنامهریزی تکالیف آینده، سرگرمی‌ها و امور تفریحی اختصاص دهید و … تنوع باعث جلوگیری از کِسل شدن و استفاده بهینه از ذهنتان می‌شود.
۱۲) در نظر گرفتن برنامه کلاس‌ها
برنامه شخصی باید متناسب با برنامه کلاسی (مدرسه و سایر کلاس‌ها) باشد. در هر برنامه باید یکسری کارهای ثابت و یکسری کارهای متغیر بنا به شرایط هر هفته در نظر گرفت.
۱۳) مرور هفتگی دارای اهمیت است
در هر برنامه باید زمانی برای مرور هفتگی اختصاص یابد. این مرور را باید حتی برای دروسی که تکالیف آن‌ها به‌طور کامل انجام‌شده هم گنجاند، (حداقل یک ساعت در هفته). با این مرور مطالب یاد گرفته‌شده تازه می‌شود و حضور ذهن بیشتر می‌گردد.
۱۴) در نظر گرفتن تفاوت درس‌ها
حجم مطالب انتخاب‌شده متناسب با زمان و درجه اهمیت دروس باشد و در حین مطالعه زیاد روی یک مطلب تکیه نشود. برای دروس حفظی و یا مفهومی زمان‌های متفاوت در نظر گرفته شود.
بین هر دو درس مشابه یک درس دیگر خوانده شود، تا از تداخل دروس جلوگیری شود. مثلاً بین مطالعه فیزیک و ریاضی درسی مانند ادبیات یا زبان انگلیسی مطالعه شود. با این عمل علاوه بر جلوگیری از تداخل مطالب، به مغز فرصت تجدید انرژی داده می‌شود و از خستگی ذهنی جلوگیری می‌شود.
قبل از برنامهریزی باید چه کنیم؟
- توانایی‌ها و استعداد خود را در نظر بگیرید.
- عادت مطالعه خود را در نظر بگیرید.
- سطح دشواری تکالیف را در نظر بگیرید.
- عملی یا انتزاعی بودن درس‌ها را در نظر بگیرید.
- زمانی برای استراحت در نظر بگیرید.
- زمانی را برای عبادت و انجام فرایض دینی در نظر بگیرید.
- زمانی را برای فعالیت‌های روزمره و همیشگی در نظر بگیرید.
- احتمال وقایع استرس‌زا را در نظر بگیرید.
- موقعیت خود را خوب ارزیابی کنید.
- یک مکان ثابت و مناسب در نظر بگیرید.
- واقعیت‌ها را در نظر بگیرید.
- شرایط خانوادگی را در نظر بگیرید.
- عوامل مخل تمرکز حواس را در نظر بگیرید.
- تفاوت‌های فردی را در نظر بگیرید.
- زمانی را برای فعالیت موردعلاقه خود در نظر بگیرید.
- انعطاف‌پذیر بودن برنامه مطالعه را در نظر بگیرید.
- زمانی را برای تکمیل یادداشت‌ها در نظر بگیرید.
- زمانی را برای بازگویی آموخته جهت به یادسپاری در نظر بگیرید.
- با مشاور یا معلم خود صحبت کنید.
- زمانی را برای فعالیت جبرانی یا فوق‌برنامه در نظر بگیرید.
چگونه یک برنامه خوب بنویسیم؟
یکی از عاقلانه‌ترین و درعین‌حال مشکل‌ترین اصول آموزش، برنامهریزی است. از دلایل مشکل بودن برنامهریزی می‌توان به وسوسه‌ها، مزاحمت‌های گوناگون، وقفه‌ها و فاصله‌های ناخواسته که در برنامهریزی پیش‌بینی‌نشده است، اشاره نمود. با این وجود اگر علاقه به تحصیل خوب و موفقیت‌آمیز دارید، طرح یک برنامه بسیار ضروری است و مهم‌تر این است که آن را با جدیت به مرحله اجرا درآورید اساس برنامه این است که هر کاری را در جای خودش انجام دهید. اعتدال و میانه‌روی را به دقت مراعات کنید، یعنی برنامه را به‌گونه‌ای تهیه کنید که مطالعه، تفریح، استراحت، تغذیه، ورزش و …. همه متناسب و کافی باشد.
در هر برنامهریزی باید اصولی مثل توان فیزیکی، توان روحی، برنامه کلاس و مدرسه، خواب و استراحت، فعالیت‌های فوق‌برنامه، ضریب هوش، موقعیت خانوادگی رعایت شود.
بسیاری از بچه‌ها فکر می‌کنند برنامهریزی یعنی این‌که یک نفر برای آن‌ها صبح تا شب را تقسیم‌بندی کند و به آن‌ها بگوید در چه ساعتی درس بخوانند، در چه ساعتی استراحت کنند و در چه ساعتی بخوابند. اما درواقع هدف از برنامهریزی نظم بخشیدن به امور و استفاده بهینه از زمان است. در این راه باید با توجه به اصول کلی و تجربیات دیگران و با توجه به شرایط خود شروع به کار نمود.
طرح جدول برنامهریزی
برای برنامه‌ی درسی نمی‌توان فرم و جدول مشخصی تهیه کرد و به شما داد تا آن را پر کنید. خودتان باید جدول ابداع کنید و با توجه به جزئیات زندگی ،خود روش‌های مطالعه خود و ضعف و قدرت خود در دروس مختلف آن را تهیه کنید.
اما در این فصل جدول‌هایی با مبناهای مختلف پیشنهاد می‌گردد.
بسیاری از خانه‌های جدول با خواب و موارد متفرقه پر می‌شود. مسلم است، برنامه‌ای که تمام آن با درس پرشده باشد، قابل‌اجرا نیست.
برخی از خانه‌ها با خودکار پر می‌شود، زیرا قابل تغییر و انعطاف نیست، مثل ساعات کلاس درسی اما بقیه را با مداد پر می‌کنید تا بتوانید آن را تغییر دهید. در هر حال مهم این است که به تعداد ساعاتی که برای درس خاصی در نظر گرفتیم عمل کنیم.
به ساعاتی که می‌توانیم آن‌ها را عوض کنیم، بعد از یک هفته نگاه می‌کنیم، آیا توانستیم برنامه را اجرا کنیم یا نه. ۸. درصد برنامه باید اجرا شده باشد وگرنه برنامه شما باید عوض شود. نگاه کنید کدام قسمت‌ها را نتوانستید اجرا کنید و کدام قسمت‌ها را بهتر اجرا کردید؛ با توجه به این دو موضوع برنامه هفته بعد را بنویسید.
الگوهایی برای برنامهریزی
در این بخش چند الگوهای برنامهریزی به شما عرضه می‌شود شما باید با توجه به موفقیت و شرایط و عادت به مطالعه از یک یا چند الگوی مناسب استفاده نمایند. این‌که حتماً از الگوهای عرضه‌شده باید استفاده کرد ضرورتی ندارد. این الگوها جهت آشنایی با نحوه برنامهریزی و اختصاص زمان کافی و همچنین به علت علمی بودن عرضه‌شده است.
برنامهریزی بر اساس نحوه فعالیت
این برنامه درسی دارای دو ستون اصلی است که در ستون عمودی آن ایام هفته نوشته می‌شود و در ستون افقی انواع فعالیت‌هایی که یک دانش‌آموز برای مطالعه نیاز دارد آمده است: نوشتن، خواندن، مرور، جبرانی.
هر دانش‌آموزی به‌راحتی می‌تواند این برنامه را ترسیم و مطالب آن را تنظیم نماید، بدین صورت که با استفاده از برنامه هفتگی کلاس، درس‌های هرروز خود را از شنبه تا پنجشنبه در سه ستون نوشتن، خواندن و خواندن بنویسید. به‌طور مثال برنامه کلاسی روز شنبه یک دانش‌آموز سه درس فیزیک، عربی و مبانی کامپیوتر است در ستون نوشتن روز شنبه هر سه درس فیزیک، عربی و مبانی کامپیوتر را می‌نویسد.
از تاریخ ……………………. تا ……………………. هفته‌ی …………………
| فعالیت ایام هفته | نوشتن | خواندن | خواندن | مرور | جبرانی |
| شنبه | فیزیک عربی مبانی کامیپوتر | فیزیک
| عربی کامپیوتر | ادبیات ریاضی زیست | |
| یکشنبه | |||||
| دوشنبه | |||||
| سه‌شنبه | |||||
| چهارشنبه | |||||
| پنجشنبه | |||||
| جمعه |
بعد در اولین ستون خواندن یکی از دروس مشکل (ازنظر محتوا و ازنظر دانش‌آموز) به‌طور مثال فیزیک را می‌نویسد و سپس درس عربی و مبانی کامپیوتر را در دومین ستون خواندن می‌نویسد. ستون چهارم جایی است که دانش‌آموز سه درس روز بعد را می‌نویسد، به فرض ادبیات فارسی، ریاضی و زیست‌شناسی (طبق نمونه). در ستون پنجم دروسی که احتمالاً طبق برنامه پیش نرفته است یا قصد تقویت آن‌ها را دارد نوشته می‌شود که معمولاً از یک درس تجاوز نمی‌کند.
مراجعه زیاد دانش‌آموزان دبیرستانی به اتاق مشاوره و درخواست آن‌ها برای برنامهریزی شاید نیمی از فعالیت‌های مشاوره‌ای را در برمی‌گیرد آن‌ها می‌خواهند که از وقت خود به‌خوبی استفاده کنند و در امتحانات موفق باشند.
زمانی که با سابقه تحصیلی دانش‌آموزان خواستار برنامه درسی مراجعه می‌کنیم، درمی‌یابیم که اکثر آن‌ها از پیشرفت تحصیلی خوبی برخوردار هستند و عده کمی نیز در کار تحصیلی خود موفق نبوده‌اند، بنابراین یکی از سؤالاتی که در اول کار مطرح می‌شود این است که هدف شما از برنامه درسی چیست؟ مشخص کردن هدف‌های دانش‌آموز از این کار به ما در یاری دادن بیشتر به دانش‌آموز کمک می‌کند.
تجارب نشان می‌دهد که اکثر دانش‌آموزان، درس‌های فردای خود را شب مطالعه می‌کنند یا به عبارت دیگر درس‌هایی که دانش‌آموز امروز گرفته است، هفته‌اینده شب قبل از آن روز مطالعه می‌کند. این نوع عملکرد یکی از اشکالات عمده در یادگیری است. یکی از کلیدهای اصلی این برنامه درسی آن است که درس‌های هرروز در همان روز مطالعه شود، یعنی بین تدریس معلم و مطالعه دانش‌آموز فاصله زیاد نباشد.
همان‌طوری که میدانیم یکی از عوامل فراموشی گذشت زمان است. ساده‌ترین سؤالی که می‌توانیم از دانش‌آموز بپرسیم تا موضوع فراموشی در اثر گذشت زمان را برای او روشن سازیم این است که: شما دیروز ناهار چی خورده‌اید؟ و این سؤال را تا روزهای ماقبل دیروز ادامه می‌دهیم. اکثر آن‌ها ناهار دو یا سه روز قبل را به خاطر نمی‌آورند که چه خورده‌اند. حال در نظر بیاورید که چگونه آن‌ها قادرند مطالب هفته قبل مثلاً ریاضی، فیزیک و … که چندین صفحه درس را شامل می‌شود به یاد بیاورند. این نوع عملکرد دانش‌آموز به روشنی نشان می‌دهد که در بیشتر اوقات تلاش معلم به آن نتیجه مطلوب که مدنظر کار آموزشی است نخواهد رسید.
برای فراموشی کمتر می‌توانیم فاصله بین تدریس و مطالعه آن درس را به حداقل برسانیم. بررسی‌ها نشان داده است که دروسی که زمان زیادی از تدریس آن نگذشته باشد را می‌توان با وقت کمتر یاد گرفت.
ناگفته پیداست دانش‌آموزی که هنگام تدریس معلم تمامی حواس خود را برای دریافت مطالب جمع می‌کند در یادگیری مجدد آن مطالب می‌تواند با وقت و انرژی کمتر آن را به خاطر بسپارد، به عبارت دیگر او از تکنیک «مؤثر بودن» استفاده می‌کند.
فایده دیگر این برنامه درسی آن است که تراکمی در حجم مطالبی که باید یاد گرفته شود، ایجاد نمی‌شود. دانش‌آموزی که محتوای مطالب تدریس شده روزانه را یاد گرفته و دروس فردای خود را هم در شب مرور کرده است بی‌شک موفق خواهد شد.
برنامهریزی بر اساس ساعات مطالعه و پیش‌بینی
این الگوی برنامهریزی دارای دو ستون اصلی می‌باشد که در ستون عمودی عنوان درس‌ها نوشته‌شده است و در ستون افقی اسامی روزهای هفته. دانش‌آموز در این الگو برای هر درس زمانی را پیش‌بینی می‌کند.
| ایام هفته عنوان درس | پیش‌بینی | شنبه | یکشنبه | دوشنبه | سه‌شنبه | چهارشنبه | پنجشنبه | جمعه | جمع عملکرد |
| دینی | |||||||||
| ریاضی | |||||||||
| زبان انگلیسی | |||||||||
| عربی | |||||||||
| فارسی | |||||||||
| جمع |
بعد از پیش‌بینی زمان مطالعه هر درس، در هرروز زمان مطالعه شده را ثبت کنید تا مشخص شود که آیا متناسب با برنامه پیش‌بینی شده جلو می‌روید یا نه.
در آخر ستون افقی جمع هر درس نوشته‌شده است که شما باید مقدار مطالعه در طول هفته را در آن ستون ثبت کنید. در آخر ستون عمودی نیز جمع ستون‌ها نوشته‌شده است که شما باید مقدار مطالعه هرروز را در آن ستون ثبت نماید. با این روش مشخص می‌شود شما در هرروز چه قدر مطالعه می‌کنید و زمان خود را چگونه سپری می‌کند.
برنامهریزی بر اساس برنامه مدرسه
در این الگو در ستون عمودی هفته و در ستون افقی برنامه مدرسه طراحی‌شده است. برنامه مطالعه در این الگو طوری طراحی می‌شود که با برنامه مدرسه همخوانی داشته باشد در این الگو دانش‌آموز برنامه مطالعه خود را به دو قسمت تقسیم می‌کند، یعنی ساعاتی را برای مطالعه دروس امروزی و ساعاتی را برای مطالعه دروس فردا اختصاص می‌دهد. در این الگو دانش‌آموز زمانی را متناسب با نوع درس و دشواری مطلب برای هر درس اختصاص می‌دهد. مثلاً اگر دانش‌آموز در روز شنبه دینی، ادبیات و ریاضی داشته باشد، باید تکالیف این درس‌ها را بنویسد، مطالب خواندنی را بخواند و تمرینات خود را نیز انجام دهد. همچنین اگر دانش‌آموز در روز یکشنبه برنامه فیزیک، عربی و زبان انگلیسی داشته باشد، باید خود را برای روز یکشنبه آماده کند، احتمال دارد معلم فیزیک درس بدهد که آن‌وقت دانش‌آموز باید قبل از معلم مطالعه نماید (پیش مطالعه). احتمالاً معلم عربی امتحان بگیرد یا پرسش مستمر داشته باشد که آن‌وقت نیز باید با آمادگی کامل در کلاس حضورداشته باشد. پس اگر دانش‌آموز با این برنامه و الگوی مطالعه جلو برود هر درس را همان روز مطالعه می‌کند و همچنین هر درس را چهار بار با فاصله زمانی کافی مطالعه می‌کند که این باعث پایداری یادگیری می‌شود و از فراموش‌شدن مطالب خودداری می‌شود.
تاریخ: از شنبه …………………………… تا جمعه …………………………………….
| ایام هفته | شنبه | یکشنبه | … | ||
| دروس امروز | درس زنگ اول | دینی | نیم ساعت | ||
| درس زنگ دوم | ادبیات | سه‌ربع | |||
| درس زنگ سوم | ریاضی | یک ساعت | |||
| تکالیف نوشتنی | نوشتن تکالیف ادبیات | 30 دقیقه | |||
| دروس خواندنی | خواندن دینی | 40 دقیقه | |||
| دروس تمرین | تمرین ریاضی | 45 دقیقه | |||
| دروس فردا | دروس فردا | فیزیک | 30 دقیقه | ||
| درس زنگ دوم | عربی | 20 دقیقه | |||
| درس زنگ سوم | زبان | 20 دقیقه | |||
| تکالیف نوشتنی | نوشتن تکالیف فیزیک | 40 دقیقه | |||
| دروس خواندنی | خواندن زبان | 20 دقیقه | |||
| دروس تمرین | تمرین زبان | 30 دقیقه | |||
| جمع مطالعه | درس امروز 10/ 4 | درس فردا 40/ 2 | |||
برنامهریزی براساس زمان مطالعه و استراحت
در ستون عمودی ایام هفته و در ستون افقی زمان مطالعه و استراحت طراحی‌شده است.
| شنبه | یکشنبه | دوشنبه | ||
| مطالعه | 8-9 | |||
| استراحت | 20 دقیقه | |||
| مطالعه | 10- 20/9 | |||
| استراحت | 25 دقیقه | |||
| مطالعه | 11- 25/10 | |||
| استراحت | 20 دقیقه | |||
| مطالعه | 12- 30/11 | |||
| استراحت | 40 دقیقه | |||
| مطالعه | 13- 40/12 | |||
| استراحت | 50 دقیقه | |||
| مطالعه | 15- 14 | |||
| استراحت | 60 دقیقه | |||
| مطالعه | 18-17 | |||
| استراحت | 60 دقیقه | |||
| مطالعه | 20- 19 | |||
| استراحت | 70 دقیقه | |||
با استفاده از این برنامه می‌توان تمرکز برای مطالعه را افزایش داد و همچنین مانع از تداخل مطالب شد. چون یکی از عوامل فراموشی تداخل مطالب قبلی و بعدی در یادگیری می‌باشد.
دانش‌آموزی که از این الگو استفاده می‌کند، برنامه مطالعه خود را طوری طراحی می‌کند که پس از هر مطالعه استراحت ساعت مطالعه کاهش می‌یابد، چون برای یادسپاری مطالب نیز استراحت بیشتر می‌باشد و با مطالعه احساس خستگی به وجود می‌آید. مطالعه در حین خستگی باعث عدم بازآموزی و یادگیری می‌شود. پس دانش‌آموز با اختصاص هفت ساعت مطالعه در هرروز پس از استراحت متناوب از عهده تکالیف بر می‌آید. بهترین نوع مطالعه پس از دو استراحت می‌باشد. برنامه مدرسه نیز به‌صورت دو استراحت یک آموزش و تدریس می‌باشد. در این برنامه دانش‌آموز در مرحله اول برای مطالعه زمان بیشتری اختصاص می‌دهد، هر چه پیش می‌رود به علت خستگی از زمان مطالعه کم می‌کند و زمان استراحت را افزایش می‌دهد. بدین طریق شیوه مطالعه دانش‌آموز علمی‌تر می‌شود و جریان یادگیری خسته‌کننده نمی‌باشد و دانش‌آموز از مطالعه کردن لذت می‌برد.
البته زمان‌های داخل جدول برای نمونه است و دانش‌آموز باید مطابق شرایط خود آن را پر کند. منظور از استراحت فقط خوابیدن و نشستن نیست.
بررسی عملکرد هفتگی صحیح
در پایان هفته نتایج کار مطالعاتی خود را بررسی کنید:
- در طول روز چند ساعت درس خواندید؟
- به جز درس‌خوانده چه کارهای دیگری انجام داده‌اید؟
- کارهای دیگر تا چه حد ضروری و مفید بوده‌اند، چند ساعت از وقت خود را صرف فعالیت غیردرسی کرده‌اید؟
- چند ساعت از روزتان را هدر داده‌اید؟
- كل ساعات مطالعه در هفته چه قدر بوده است؟
- آيا تناسب را در مطالعه دروس مختلف رعایت کرده‌اید؟
- این کار را باید در پایان هفته که ساعات مطالعه دروس مختلف جمع می‌گردد، انجام داد. آیا متعادل کار کرده‌اید یا در یک درس افراط یا تفریط داشته‌اید؟ آیا از بازده کار و میزان پیشرفت هر درس راضی هستید؟
با خودتان رقابت کنید
در پایان هر هفته باید نتیجه کار خود را در جدول برنامه ثبت کنید و ببینید که آیا از برنامه جلو هستید یا عقب، سعی کنید در هفته بعد ساعات بیشتری از هفته قبل بخوانید و هر هفته هم همین کار را انجام دهید؛ با خودتان مسابقه دهید ببینید بالاخره بیشترین رکوردتان چه قدر خواهد بود، اگر توانستید خود را ببرید و از خود سبقت بگیرید، در کنکور هم موفق می‌شوید.
می‌توانید اطلاعات فوق را در جدول ارزیابی هفتگی وارد کنید:
| ردیف | نام درس یا فعالیت دیگر | زمان برده شده | صفحات مطالعه شده | تعداد تست زده شده |
| 1 | عربی | 85 دقیقه | 14 | |
| 2 | شیمی | 110 | 55 | |
| 3 | … | |||
| 4 | ||||
| 5 | ورزش | 90 | ||
| … | ||||
| جمع |
| نقاط قوت | |
| نقاط ضعف |
و یا خلاصه‌تر:
| کل زمان مطالعه | تعداد صفحات مطالعه شده | تعداد تست زده شده | کارهای مثبت دیگر | ابطال وقت |
و نیز می‌توانید جدول عملکرد روزانه داشته باشید:
| ردیف | نام درس | زمان (پیش‌بینی) | صفحه | زمان برده شده | تعداد تست زده شده | نوع مطالعه | ||||
| مرور | یادگیری | یادداشت‌برداری | پاسخ به سؤالات | … | ||||||
| عملکرد | عالی o | خوب o | متوسط o | ضعیف o |
چه کار برجسته و مثبتی در هفته اخیر انجام دادید؟
نکات منفی این هفته شما چه بوده است؟ اشکالات برنامه در کجاست؟ سؤالاتی از این دست مطرح کنید تا به اشکالات برنامه خود پی ببرید و بعد از چند هفته آن را معتدل کنید.
کارهایی را که برایتان موفقیت‌آمیز بوده‌اند تکرار کنید و آن‌هایی که شما را عقب انداخته‌اند را انجام ندهید.
شکلی دیگر از جدول عملکرد در صفحه‌ی بعد آمده است. ستون‌های عمودی مربوط به هر یک از دروس می‌باشد. شما با نوشتن اسم دروس میزان مطالعه هرروز خود را در ستون آن درس ثبت می‌کنید.
این کار را تا آخر هفته انجام می‌دهید که ببینید در یک هفته شما مثلاً چه قدر ریاضی مطالعه کرده‌اید، چه قدر ادبیات مطالعه کرده‌اید و تا آخر باید برای هر یک از درس‌ها، ستون مخصوص اختصاص دهید، تا میزان مطالعه هر درس در هفته مشخص شود.
نکته: برای این‌که از تمام فعالیت‌ها لذت ببریم و برای این‌که به تمام نگرانی‌ها و دغدغه‌های خود پایان دهیم باید برنامه داشته باشیم. به اعتقاد روان شناسان ورزش باعث افزایش حافظه می‌شود و قدرت یادگیری را افزایش می‌دهد. خیلی از دانش‌آموزان به علت اختصاص ندادن وقت به فعالیت‌های هنری، تفریحی و ورزشی در اجرای برنامه مطالعه عاجز می‌مانند چون این نوع فعالیت‌ها جزو ضروریات زندگی است و نمی‌توان آن‌ها را از زندگی کنار گذاشت. به همین علت دانش‌آموزان بعد از دو یا سه روز برنامه را ناتمام می‌گذارند، باید به این نکته اساسی توجه کنیم که ما در حال رشد هستیم و به جنب‌وجوش بیشتری نیاز داریم.
تاریخ از شنبه ………………………… تا جمعه ……………………………….. برنامه پیشنهادی
دانش‌آموزان برای موفقیت، برای رشد و کمال و برای شکوفایی نیاز به فعالیت دینی و معنوی دارند. چون انجام فعالیت دینی باعث آرامش می‌شود و دانش‌آموزان به این آرامش نیاز دارند.
پس اختصاص چند دقیقه در طول شبانه‌روز برای مسایل دینی و معنوی به دانش‌آموزان کمک می‌کند در زمینه اخلاق و روش زندگی و جهان‌بینی هم‌زمان با رشد ذهنی، رشد کنند تا به کمال برسند. به همین خاطر ما در این برنامه، جهت انجام فرایض دینی زمانی را در نظر گرفته‌ایم، چون معتقدیم که دانش‌آموزان در خلاء زندگی نمی‌کنند. برای زندگی کردن و درس‌خوانده و مطالعه کردن نیاز به هدف دارند.
| برنامه‌های مهم هفته بعد: 1) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 2) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 3) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 4) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. |
| فعالیت‌هایی که از آن رضایت دارم: 1) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 2) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 3) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 4) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. |
| عواملی که باعث عدم اجرای برنامه تحصیلی شد: 1) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 2) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 3) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 4) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. |
| ارزیابی خودم از فعالیت‌های مدرسه و منزل و برنامه تحصیلی: 1) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 2) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 3) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 4) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. |
| ارزیابی والدین از اجرای برنامه تحصیلی 1) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 2) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 3) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 4) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. |
| ارزیابی مشاور یا معلم از اجرای برنامه تحصیلی: 1) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 2) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 3) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 4) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. |
26 توصیه برای اجرای برنامه درسی
شاید خیلی از دانش‌آموزان برنامهریزی می‌کنند، ولی به دلایل خاص فقط چند روز این برنامه مطالعه را رعایت می‌کنند و دیگر نمی‌توانند برنامه مطالعه خود را دنبال کنند. این مسئله مربوط به عوامل مختلف می‌شود که از حوصله بحث ما خارج است و نمی‌توان به تمام عوامل اشاره کرد. ولی توصیه لازم جهت پیگیری برنامه مطالعه را متخصصان برنامهریزی به‌صورت خلاصه چنین عنوان می‌کنند:
(1) در اجرای برنامه مطالعه جدیت و پشتکار داشته باشید، برنامه مطالعه خود را تحت هر شرایط خاص پیگیری کنید و خود را مقید به امکانات و شرایط خاص نکنید. سعی کنید مطالعه جزو عادت‌های شما شود.
(2) تمام عواملی که مانع اجرای برنامه می‌شوند را از بین ببرید و تمام عواملی را که بر اجرای برنامه مطالعه کمک می‌کنند، مهیا کنید.
(3) سعی کنید برنامه مطالعه شما با توانایی‌های شما همخوانی داشته باشد. کمال‌گرایی را کنار بگذارید، اگر قسمتی‌هایی از یک برنامه اجرا نشد هیچ اتفاق خاصی نمی‌افتد.
(4) در اجرای برنامه مطالعه از معلم یا مشاور خود کمک بخواهید و از تجربه‌های دیگران استفاده کنید. همچنین در اجرای برنامه مطالعاتی از والدین خود کمک بخواهید و برنامه مطالعاتی خود را با برنامه زندگی والدین هماهنگ کنید.
(5) برنامه مطالعاتی خود را در مرحله اول به‌صورت آزمایشی اجرا کنید و در مرحله دوم نواقص و کمبودها را از بین ببرند. اگر از برنامه عقب افتادید، علت را پیدا کنید: «کاهلی شما بوده، فشردگی برنامه بوده و یا اتفاقات غیرمترقبه؟» و در تصحیح برنامه اقدام کنید؛ جایی را هم برای اتفاقات غیرمترقبه پیش‌بینی کنید.
(6) در حین اجرای برنامه مطالعه، اشتغال ذهنی خود را کاهش دهید. از افراد منفی بین و کج‌اندیش دوری نمایید.
(7) همیشه سعی کنید از برنامه کمی جلوتر باشید، این کار باعث می‌شود در صورت یک اتفاق غیرمترقبه، مثل بیماری، خیلی عقب نیفتید، حتی اگر از برنامه جلوتر بودید، می‌توانید زمانی را به خود استراحت دهید. در این صورت از استراحت خیلی بیشتر لذت می‌برید، زیرا جزئی از برنامه‌ی شماست. به علاوه در صورتی که از برنامه جلوتر باشید، احساس خوبی خواهید داشت و اعتمادبه‌نفستان بیشتر می‌شود، در این صورت نگران تاریخ تحویل تکالیف و امثال آن نخواهید بود که این خود تأثیر بسزایی در شما خواهد داشت.
(8) مشکل‌ترین بخش برنامه شروع آن است. برای اجرای برنامه مطالعه، امروز و فردا نکنید، از همین حالا شروع کنید. اگر شروع برنامه را به فردا یا شنبه بیندازید هرگز شروعی نخواهید داشت.
(9) برنامه‌ی شما باید انعطاف‌پذیر باشد، مثلاً به‌جای این‌که دقیقاً مشخص کنید جمعه ساعت 7-5 عربی؛ می‌توانید مشخص کنید که جمعه دو ساعت عربی. چنین برنامه‌ای اهداف را مشخص می‌کند، بدون این‌که صراحتاً و اجباراً در زمان خاص، کاری را تعیین کنید.
(10) با توجه به برنامه درسی موقعیت و جایگاه خودتان را مشخص کنید. برنامه درسی، شما را در یافتن موقعیت و جایگاهتان در بافت کلی درس‌ها کمک می‌کند. همین حالا ببینید چه درس‌هایی را قرار است در آینده بخوانید و در مجموع حجم درس‌هایی که باید فرابگیرید چقدر است.
(11) مقایسه کردن برنامه درس‌های گوناگون با هم، ارتباط و همپوشانی آن‌ها را نشان می‌دهد. با این کار در می‌یابید کدام مطالب زیاد است.
(12) ببینید از مطالب گنجانده‌شده در برنامه درسی، کدامها را هنوز نیاموخته‌اید. بعد ببینید در مورد هر یک از این مطالب چه چیزهایی میدانید.
(13) با توجه به برنامه درسی، ببینید کدام مطالب را باید بیاموزید و هر سؤالی راجع به این مطالب به ذهنتان رسید، یادداشت کنید. با این کار، هنگام مطالعه به‌محض برخوردن به جواب سؤالی، متوجه آن می‌شوید و آن را بهتر یاد می‌گیرید.
(14) علاوه بر مطالب اصلی هر درس، مطالب فرعی و مرتبط با آنان را نیز فرابگیرید. برای خودتان تحقیق و تکلیف تعیین کنید و موضوع خاصی را برگزینید و هر چه می‌توانید راجع به آن اطلاعات کسب کنید. از تلنبار شدن درس‌ها جلوگیری کنید.
(15) فهرستی تهیه کنید. اهداف کلی و بی‌نتیجه از قبیل: «یادداشت‌ها و جزوه‌های معلم را یاد بگیرم» فایده ندارد. فهرستی طولانی و دقیق بنویسید و در آن تک‌تک اهدافتان را به شکلی مختصر و مفید مشخص کنید. با این کار قادر خواهید بود پس از رسیدن به یکی دو تا از اهدافتان آن‌ها را در فهرست خط بزنید و حذف کنید. حذف کردن اهداف، پس از دستیابی به آن‌ها، به شما لذتی بزرگ می‌دهد.
(16) تکالیف جدید را به فهرستتان اضافه کنید. روشی نیز پیدا کنید و مطابق با آن موارد گنجانده‌شده در فهرستتان را اولویت‌بندی کنید؛ روشی که بگوید کدام کار و تکلیف ارجح و مهم‌تر است. به مهلت‌ها هم توجه زیادی کنید.
(17) مرتباً فهرست‌هایتان را مرور کنید. (انجام این کار، هر بار تنها چند دقیقه طول می‌کشد). هر وقت دیدید اهمیت مطلبی به تدریج بیشتر می‌شود، اولویت آن را هم بالاتر ببرید. برای انجام هر تکلیف مهلتی تعیین کنید و حتی‌المقدور سعی کنید این مهلت پیش از موعد مقرر برای تحویل تکلیف باشد.
(18) در نوع درس‌هایی که می‌خوانید، تنوع ایجاد کنید. مثلاً اگر می‌خواهید یک شب تمام درس بخوانید، همه‌وقتتان را صرف یک موضوع نکنید. کمی از وقتتان را به‌مرور درسی اختصاص دهید؛ کمی از آن را صرف برنامهریزی انجام یکی از تکالیف آینده‌تان کنید؛ مدت کمی را هم به انجام یکی از دروس اختصاص دهید. تنوع همان‌قدر خوب و سودمند است که استراحت. اگر در یک شب به چند درس و تمرین متفاوت بپردازید، نتیجه کارتان به مراتب بهتر و مؤثرتر خواهد بود از آن‌که تمام شب را به انجام تکلیفی طولانی و خسته کنند اختصاص دهید.
(19) در اجرای برنامه مطالعه خود استراحت برای رفع خستگی را در نظر بگیرید. از لحظه‌لحظه فراغتتان بهره ببرید. در طول روز، حتی برای گرفتارترین افراد هم دقایقی پیش می‌آید که کاملاً بیکارند از این دقایق کوتاه برای انجام تکالیف کوتاه‌تر استفاده کنید؛ مثلاً یکی دو نکته خیلی مهم از درس‌های هفته پیش را یادداشت کنید. سپس با شگفتی می‌بینید که در همین دقایق کوتاه چه کارها که انجام نداده‌اید.
(20) آن تکالیفی را که همیشه و همه‌جا می‌توانید انجام دهید، به همراهتان داشته باشید. نه این‌که در تمام طول روز همه کتاب‌ها و جزوه‌هایتان را با خودتان اینجاوآنجا ببرید؛ بلکه به همراه داشتن تکلیفی کم‌حجم خیلی سودمند و مؤثر است.
(21) به یاد آورید که در دوره تحصیلی خود چه عواملی باعث شده که نتیجه‌ی خوب نگیرید، حال در برنامه‌ریزی‌تان عوامل مثبت را تشدید کنید و عوامل منفی را از بین ببرید.
(22) کارهایتان را منحصراً در «جایی مناسب» انجام ندهید. خیلی‌ها ترجیح می‌دهند کارهایشان را در جایی خاص انجام دهند، مثلاً در اتاق مطالعه‌شان یا در اتاق‌خواب یا در کتابخانه. ولی کار کردن درجایی مناسب، بهانه خوبی به دستتان می‌دهد که در جاهای دیگر از زیر بار درس‌خوانده شانه خالی کنید.
(23) از همان آغاز، کار خودتان را برای مقابله با هر نوع ارزیابی نهایی آماده کنید. در پایان هفته اول باید بتوانید به سؤالات درس‌هایی که خوانده‌اید جواب دهید.
(24) در صورت امکان با همکلاسی‌هایتان درس بخوانید. وقتی‌که به تنهایی درس می‌خوانید، ممکن است این حالت آسف بار پیش بیاید که ساعت‌ها بر نیمکت بنشینید و هیچ‌چیزی هم یاد نگیرید. ولی وقتی با گروهی از دیگران که با هم‌درس می‌خوانند کار کنید، دیگر فرصت خیال‌بافی را از دست می‌دهید. هر وقت هم مطلبی را برای یکی از همکلاسی‌هایتان توضیح می‌دهید، خودتان نکات ارزشمند زیادی را می‌آموزید.
(25) خود را مقید به انجام برنامه کنید و برای بهتر شدن روند انجام برنامه و داشتن انگیزه، برای خود پاداش و یا جریمه در نظر بگیرید.
(26) در اجرای برنامه مطالعه خود به خدا توکل کنید. برای انجام فرایض دینی به‌خصوص نماز، زمان لازم را اختصاص دهید.
برای اجرای درست برنامه درسی چه کنیم؟
برخی از عواملی که باعث می‌شوند برنامه به درستی اجرا نشود، در زیر می‌آیند، با تعمق در آن‌ها اشکالات برنامه‌ی خود را رفع کنید تا قابل عمل شود:
- حواس‌پرتی و عدم تمرکز؛ درباره‌ی حواس‌پرتی و سفر به هپروت، زیاد صحبت شد. با مراجعه به عوامل گفته‌شده تمرکززدایی، این مشکل را حل کنید.
- ممکن است برنامه‌ی شما آگاهانه طرح نشده باشد، مثلاً زمان لازم برای خواندن یک درس مدت کمی اختصاص داده‌شده و یا چند درس سنگین را در یک روز آورده باشید و یا … ؛ در این صورت هم برنامه غیرقابل‌اجرا خواهد شد و هم به ناامیدی دامن زده خواهد شد.
- پیش آمدهای غیرمترقبه مثل بیماری، خستگی روزانه کارهای جنبی، آمدن میهمان، فوت اقوام و … ؛ این است که بارها گفتیم برنامه باید انعطاف‌پذیر باشد، یا تحمّل چنین مواقعی را داشته باشد و به هم نریزد و بتوان کمی از آن را جابه‌جا کرد؛ مهم این است که تعداد ساعاتی که برایش در نظر گرفتیم عمل کنیم.
برنامه نباید از دقت زمانی زیادی برخوردار باشد، مثلاً برنامه زیر بسیار غیرواقع‌بینانه است و به شکست خواهد انجامید:
30: 6 بیدار شدن از خواب، شستشو و نماز
6:45 ورزش
7:00 صبحانه
7:30 مطالعه‌ی عربی
و ادامه ….
الزام به اجرای برنامه
یکی از راه‌هایی که می‌توانید خود را به اجرای برنامه ملزم کنید، این است که دیگران (خانواده) را در جریان برنامهریزی خود قرار دهید. این‌که بدانید دیگران ممکن است از شما بپرسند که «آیا به برنامه عمل کردید یا نه؟» باعث ایجاد انگیزه‌ی بیشتری در شما می‌شود.
یکی از روش‌های دیگر الزام به برنامه‌ی نوشته‌شده، تشویق کردن خود است. اگر هفته‌ای برنامه‌تان را به درستی (نه کاملاً بلکه بیش از ۸۰ درصد) انجام دادید، می‌توانید تشویقی برای خود در نظر بگیرید؛ آخر هفته را به تفریح موردنظر بپردازید، بیش از مقدار معمول بخوابید و …
برنامهریزی برای امتحان باید چگونه باشد؟
شما ممکن است به یکی از دو گروه زیر تعلق داشته باشید:
- در ایام امتحانات تا پاسی از شب‌بیدار مانده و با سرعت هر چه بیشتر مطالب درسی را حفظ می‌کنید.
- در ایام امتحانات به‌مرور مطالب درسی و رفع اشکال می‌پردازید و شب‌های امتحان حتی ممکن است زودتر از معمول بخوابید.
دانش‌آموزان چه تصویری مثبت و چه تصویری منفی از امتحان داشته باشند خواسته‌ی همه آن‌ها یک چیز و آن‌هم کسب موفقیت در امتحان است.
سؤالات امتحانی
اگرچه پیش‌بینی دقیق سؤالات امتحانی امکان‌پذیر نیست، اما می‌توانید محدوده‌ی سؤالاتی را که در امتحان مطرح خواهد شد، حدس بزنید و بیشتر به آن بپردازید. سؤالات امتحانی سال‌های گذشته و سؤالات و مثال‌های معلمتان می‌تواند در این مورد به شما کمک کند.
یکی دیگر از راه‌های پیش‌بینی محدوده و نوع سؤالات امتحان شرکت در جلسات آخر قبل از امتحان و دوره کتاب توسط معلم است. معلمان معمولاً در جلسات آخر که کتاب تمام شده است، بیشتر در حول‌وحوش مطالب مهم و مرتبط با سؤالات امتحانی توضیح می‌دهند و کار می‌کنند.
نمونه سؤالات امتحانی که از کتاب‌های آموزشی و یا جاهای دیگر به دست می‌آورید، برای ارزشیابی از خود و تمرین خیلی مناسب هستند؛ اما نمونه سؤالات امتحانی معلمتان چیز دیگری است؛ این نمونه سؤالات را می‌توانید از دانش‌آموزان سال بالاتر تهیه کنید. معمولاً هر معلمی سبک سؤالات مخصوص به خود دارد که خیلی از آن‌ها را تکرار می‌کند.
برنامه گام‌به‌گام برای آمادگی شرکت در آزمون
آمادگی و تمرین مداوم تنها راه درست کسب مهارت، از جمله کسب مهارت برای شرکت در امتحان است. در این فصل برای یک امتحان موفق توصیه‌های قدم‌به‌قدمی تا بعد از امتحان ارائه می‌شود. اما قبل از آن:
✅️ در روزها و هفته‌های قبل از امتحان به اشاره‌ها و تاکیدهای معلم توجه کنید و نکته‌های مهم را مشخص و علامت‌گذاری کنید.
✅️ برای روزهای امتحان خود با توجه به زمان‌هایی که برای هر درسی در اختیار دارید، برنامه‌ای قابل‌اجرا طرح کنید؛ در این برنامه استراحت و ورزش را هم بگنجانید.
Ø قبل از شروع امتحانات:
– درس‌های نخوانده را مطالعه کنید،
– یادداشت‌ها را بخوانید،
– نکته‌های مهم را با معلم در میان بگذارید،
– با استفاده از یادداشت‌های همکلاسی‌های خود، مطالب نوشته نشده را بنویسید،
– یادداشت‌های کلاسی‌تان را با مطالب خواندنی هماهنگ و آن‌ها را با هم مقایسه کنید،
– نتیجه و برگه آزمون‌های قبلی را مورد بازبینی قرار دهید،
– و با دانش‌آموزانی که قبلاً در امتحان مشابهی شرکت کرده‌اند، مشورت کنید.
✅️ مطالب درسی را عمیق و با دقت بخوانید. از یادداشت‌های سر کلاس و نیز خلاصه‌نویسی‌های طی سال کمک بگیرید. شما می‌توانید یک دور سریع و سطحی به مطالعه بپردازید تا دورنمایی از مطالبی که باید یاد بگیرید دستتان بیاید و بفهمید که در کدام مطالب باید تعمق بیشتری کنید و از کدام مطالب می‌توان سریع‌تر گذشت و بعد از آن به مطالعه اساسی بپردازید.
✅️ خود را به‌جای معلم قرار دهید و با شناختی که از معلمتان دارید (شناختی که در علاقه او به مطالب مهم به دست آوردید) سؤالات امتحانی را طرح کنید، تعداد سؤالات شما باید خیلی بیشتر باشد.
✅️ ابتدا عنوان‌های اصلی و فرعی هر فصل را به یاد آورید و سپس به توضیح آن‌ها برای خود بپردازید هر قسمتی را که فراموش و یا اشتباه تعریف کرده‌اید، یادداشت کنید تا بعداً با دقت بیشتری آن‌ها را بخوانید.
✅️ سعی کنید به نوع امتحان پی ببرید تا بتوانید مطالعه‌ی خود را متناسب با آن پیش ببرید، مثلاً روش خواندن برای امتحان چهارگزینه‌ای و تشریحی متفاوت است.
شب امتحان را چگونه پشت سر بگذاریم؟
1- از مشاجرات خانوادگی، رفت‌وآمدهای زیاد، حضور در میهمانی و مکان‌های شلوغ و دیدن زیاد تلویزیون پرهیز کنید، عوامل فوق موجب حواس‌پرتی، تشویش خاطر، اضطراب و تنش در شما می‌شوند.
2- اگر قبل از امتحان به موضوعی برخورد کردید که بلد نبودید نباید ناراحت شوید بلکه باید خوشحال باشید که قبل از امتحان متوجه آن شدید و می‌توانید آن را یاد بگیرید.
3- شام را مختصر و سبک بخورید و کمی زودتر از معمول به بخوابید.
4- از نگاه کردن و گوش دادن به ،تلویزیون کامپیوتر و سایر رسانه‌های صوتی و تصویری امتناع کنید.
کارهایی که باید قبل از امتحان انجام بدهید
۱- پس از بیدار شدن و نماز خواندن، دیگر نخوابید و تا هنگام امتحان هیچ مطالعه‌ای خارج از موضوع امتحان نداشته باشید.
۲- در صورتی که مایل به مطالعه درس هستید، مروری سطحی به مطالب و خلاصه‌هایتان داشته باشید.
3- تأخیر در حضور در جلسه امتحان، استرس و اضطرابی در شما به وجود می‌آورد که تا اواسط جلسه نمی‌توانید از آن رهایی یابید؛ نیم ساعت پیش از موعد هرروز حرکت کنید تا اسیر مسائلی مثل ترافیک نشوید.
4- خود را برای پاسخگویی به هرگونه سؤالی آماده کنید، اما انتظار نداشته باشید که به تمام سؤالات صددرصد جواب دهید، اگر با این فکر به جلسه امتحان بروید و نتوانید به سؤالی جواب دهید (به‌خصوص اگر سؤال اول باشد)، دچار اضطراب و تشویش می‌شوید که روی کار کرد شما در بقیه سؤال‌ها تأثیر می‌گذارد.
کارهایی که هنگام امتحان باید انجام بدهیم
دقایق اولیه امتحان می‌تواند تنش و استرس زیادی ایجاد کند؛ برای شروعی آرام و مطمئن، توصیه‌های زیر را که نه زمانی می‌برند و نه زحمتی دارند را به یاد داشته باشید:
– با اعتمادبه‌نفس و آرامش کامل حالت نشستن و تکیه دادن راحتی را برای خود انتخاب کنید.
– وقت را بر تعداد سؤالات تقسیم کنید تا ببینید برای هر سؤال حدود چه قدر وقت دارید؛ فرض کنید امتحانی با ۱۵ سؤال و ۱۰۰ دقیقه وقت پیش روی شماست ده دقیقه از ۱۰۰ دقیقه کم کنید و بگذارید برای موارد پیش‌بینی‌نشده و یا دوره کردن. می‌ماند ۶ دقیقه برای هر سؤال (۹۰ :۱۵)، به برخی سؤالات زودتر از این می‌توان پاسخ گفت و برخی دیگر زمانی بیش از این نیاز دارند.
در اینجا توصیه‌هایی را می‌آوریم که برای هنگامی‌که به سؤالات پاسخ می‌دهید، مناسبند:
۱- به خداوند متعال توکل کنید و قبل از شروع، دعا کنید و آیاتی کوتاه از قرآن را بخوانید.
۲- مواظب زمان باشید؛ برای هر سؤال وقتی را که تعیین کردید، صرف کنید. اگر وقت بیشتری صرف کردید، در سؤال دیگری باید جبران کنید.
3- سؤال را با دقت بخوانید و در زیر کلمات کلیدی آن خط بکشید، آن را برای خود خلاصه کنید. دقت کنید چیزی را جا نگذارید، خرابکاری‌ها بیشتر هنگام سؤال خواندن روی می‌دهند.
۴- جلوی هر سؤالی علامتی بگذارید؛ مثلاً اگر جواب آن کامل داده شد یک (P) اگر ناقص جواب دادید، جلویش بنویسید (ناقص)، اگر بلد نیستید. …، تا در مراجعه بعدی به‌راحتی پی ببرید که هر سؤال را تاکجا رساندید.
5- به بارم‌بندی سؤال توجه کنید و در جواب دادن به سؤالات از آن‌ها کمک بگیرید، مثلاً سؤالی که مواردی نام بردنی را از شما خواسته و ۱ نمره دارد یا دو مورد است یا چهار مورد، سه مورد نمی‌تواند باشد؛ یا برای ۲۵% نمره نیاز به یک توضیح سه خطی نیست.
6- زیر کلمات اصلی خط بکشید. در اینجا فهرستی از کلمات مهم ارائه‌شده که ممکن است در هر پرسشی مطرح شود:
همه برابر کمتر هیچ‌کدام دو مورد بیشترین
7- وقتی جواب سؤالی را نمی‌دانید، اما فکر می‌کنید که آن را بلدید و در خاطر ندارید، روی چک نویسی هر چه درباره‌ی آن سؤال به ذهنتان می‌آید یادداشت کنید حتی یک کلمه؛ سپس آن را جمع‌بندی کنید، به تدریج بعضی از قسمت‌ها به یادتان خواهد آمد.
ده دقیقه (یا بیشتر) آخر امتحان خیلی مهم و حیاتی است و در افزایش بازدهی ورقه‌ی شما تأثیر بسزایی دارد.
توصیه‌ی زیر را مرور کنید:
۱- به کسانی که ورقه‌ی خود را زود تحویل می‌دهند توجه نکنید، شما شیوه‌ی خود را دنبال می‌کنید. بسیار اتفاق میافتد که بلافاصله بعد از ترک جلسه سؤالی را که پاسخ نداده‌اید به یادتان می‌آید.
2- سؤالات را مرور کنید و آن‌هایی را که نیاز به کامل شدن دارند، کامل کنید. اگر به سؤالی پاسخ نداده بودید از خیر آن نگذرید، زیرا شاید با نگاهی دوباره به ،آن جوابش به خاطرتان بیاید؛ شاید بیش از نیم ساعت از آن سؤال گذشته و شما مطالب زیادی را در ذهن خود (ضمن پاسخ به بقیه سؤالات) مرور کرده‌اید.
3- به یاد داشته باشید که همیشه یک پاسخ ضعیف و ناقص بهتر از هیچ است. اگر پاسخی را نمی‌دانید و جواب نادرست از نمره‌ی شما کم نمی‌کند، هر چه حدس می‌زنید، بنویسید.
۴- خط‌خوردگی‌ها را لاک بگیرید و تمیزکاری کنید.
کار هایی که باید بعد از امتحان انجام بدهیم
در صورتی که در جریان امتحانات هستید (نه این‌که فقط یک امتحان داشتید و تمام شد)، بعد از امتحان باید توجه داشته باشید که فکر کردن درباره‌ی آن دیگر فایده‌ای ندارد. یادگیری سؤالاتی که بلد نبودید را بگذارید برای بعد. به قسمت‌ها به یادتان خواهد آمد.
ده دقیقه (یا بیشتر) آخر امتحان خیلی مهم و حیاتی است و در افزایش بازدهی ورقه‌ی شما تأثیر بسزایی دارد.
توصیه‌ی زیر را مرور کنید:
۱- به کسانی که ورقه‌ی خود را زود تحویل می‌دهند توجه نکنید، شما شیوه‌ی خود را دنبال می‌کنید. بسیار اتفاق میافتد که بلافاصله بعد از ترک جلسه، سؤالی را که پاسخ نداده‌اید، به یادتان می‌آید.
۲- سؤالات را مرور کنید و آن‌هایی را که نیاز به کامل شدن دارند، کامل کنید. اگر به سؤالی پاسخ نداده بودید از خیر آن نگذرید، زیرا شاید با نگاهی دوباره به آن، جوابش به خاطرتان بیاید؛ شاید بیش از نیم ساعت از آن سؤال گذشته و شما مطالب زیادی را در ذهن خود (ضمن پاسخ به بقیه سؤالات) مرور کرده‌اید.
3- به یاد داشته باشید که همیشه یک پاسخ ضعیف و ناقص بهتر از هیچ است. اگر پاسخی را نمی‌دانید و جواب نادرست از نمره‌ی شما کم نمی‌کند هر چه حدس می‌زنید، بنویسید.
۴- خط‌خوردگی‌ها را لاک بگیرید و تمیزکاری کنید.
در صورتی که در جریان امتحانات هستید (نه این‌که فقط یک امتحان داشتید و تمام شد)، بعد از امتحان باید توجه داشته باشید که فکر کردن درباره‌ی آن دیگر فایده‌ای ندارد. یادگیری سؤالاتی که بلد نبودید را بگذارید برای بعد. به توصیه‌های زیر توجه کنید:
۱- وقتی‌که امتحان تمام شد، دیگر هیچ تأثیری نمی‌توانید بر ا بر آن ورقه و نمره‌ی آن داشته باشید.
۲- درست است که می‌خواهید نمره‌تان را بدانید و این حس کنجکاوی، غریزی است، اما این را هم بدانید که تجسس درباره‌ی این‌که آیا به سؤالات درست پاسخ دادید یا نه، چند می‌گیرید و… به ضررتان خواهد بود؛ روح و روان شما را ضعیف می‌کند و انرژی و انگیزه‌ی شما را در تلاش برای امتحان بعدی می‌کاهد.
3- اگر امتحانتان را خراب کردید، عزا نگیرید، آب‌رفته به جوی برنمی‌گردد؛ ناراحتی، روحیه‌ی شما را برای امتحان بعدی تضعیف می‌کند و انرژی شما را به هدر می‌دهد. تصمیم بگیرید که در امتحان بعدی جبران کنید.
4- وقتی‌که زیاد در پاسخ‌های سؤالات امتحان داده‌شده تجسس و کنجکاوی می‌کنید، موارد ناامیدکننده‌ای پیش می‌آید؛ ممکن است به ناگاه متوجه شوید که سؤالی را بلد بودید ولی جا انداختید و یا اشتباه نوشتید یا این‌که فکر می‌کردید ۱۸ می‌شوید، ولی با بررسی و یافتن جواب‌های درست از کتاب دریافتید که به‌زحمت ۱۳ می‌شوید.
5- بعد از امتحان برای تجدید روحیه، یک سرگرمی کوچک انجام دهید، غذا یا نوشیدنی موردعلاقه‌تان را بخورید، به پارک نزدیک خانه‌تان بروید و دوری بزنید و یا خوابی کوتاه داشته باشید.
6- مروری سطحی به کتاب امتحان بعدی بیندازید و آن را تفریح وار و نه بسیار جدی و برای یادگیری دقیق ورق بزنید.
7- کتاب‌ها، جزوات، خلاصه‌ها و یادداشت‌های مربوط به امتحان بعدی‌تان را دسته‌بندی و آماده خواندن کنید و برای آن برنامهریزی کنید.
8- مانند قبل از امتحان از افرادی که درباره‌ی سؤالات امتحان داده‌شده صحبت و سؤال و جواب می‌کنند و یا از شما جواب می‌خواهند پرهیز کنید.
۹- وقتی‌که آرام شدید، خستگی روحی و روانی شما برطرف شد (با رعایت موارد فوق زودتر به این مهم دست می‌یابید)، می‌توانید درس‌خوانده برای امتحان بعدی را شروع کنید.
۱۰- علل موفقیت و شکست خود در امتحان قبلی را بررسی کنید (البته اگر درسی خوانده بودید)، آن را یادداشت کنید و از آن نکات برای امتحانات بعدی خود استفاده کنید تقصیر را به گردن دیگران نیندازید (سخت بودن سؤال، کم بودن وقت، شلوغ بودن خانه و اختلال در مطالعه و …)، بلکه نقاط ضعف خود را بیابید و آن‌ها را رفع کنید.
روش مطالعه و برنامهریزی برای امتحانات نهایی
در امتحانات نهایی سؤالات خارج از کتاب نمی‌آیند، سؤالی بی‌ارتباط با مطالب کتاب وجود ندارد. سؤالات امتحانات نهایی اکثراً متوسط و آسان و درعین‌حال مفهومی طراحی می‌شود؛ معمولاً ساده‌تر از سؤالات امتحانات داخلی.
منابع مطالعه
منابع مطالعه شما برای امتحانات نهایی، خوب است به شکل زیر باشد:
1- جزوه معلم؛ مطالب خارج از کتاب را حذف کنید.
۲- کتاب درسی؛ کتاب‌های درسی باید با دقت خوانده شود، علامت‌گذاری شود و تمرینات آن حل شود. شکل‌ها و جداول فراموش نشوند، در بعضی درس‌ها مثل شیمی حتماً یک یا چند شکل از کتاب آورده می‌شود. مطمئن
باشید که هیچ سؤالی بی‌ارتباط با مطالب کتاب نخواهد بود.
3- کتاب کمک‌درسی شامل نمونه سؤالات امتحانات به‌خصوص امتحانات نهایی؛ کارکردن سؤالات امتحانات نهایی سال‌های قبل دو حسن دارد؛ اول آن‌که با نمونه سؤالات آشنا خواهید شد، نمونه سؤالاتی که بسیاری از آن‌ها مشابه سؤالات امسال شما خواهد بود. دوم این‌که، با دیدن سؤالات امتحانات سال‌های قبل امیدوار خواهید شد و اعتمادبه‌نفستان بالا رفته، آرامش خاصی خواهید یافت.
چگونه قبل از امتحان برنامه ریزی کنیم؟
امتحانات نهایی حداقل یک روز در میان است، یعنی برای هر درسی حداقل یک روز و نیم وقت دارید و گاهی برای برخی از آن‌ها دو روز یا بیشتر وقت دارید. برای دروسی که دور روز یا بیشتر وقت دارید، اگر بدون برنامهریزی پیش بروید ممکن است به اشتباه بیفتید، مثلاً در روز اول بدون جدیت پیش بروید و تفریحی بخوانید و حجم زیادی برای روز آخر بماند.
فرض کنید برای یک درسی یک روز و نیم وقت دارید، در نیم روز اول جزوه را به‌طور کامل بخوانید، در نیم روز دوّم کتاب را به‌طور کامل و با دقت بخوانید، سؤالات و تمرین‌های آن را حل کنید.
در نیم روز سوم نمونه سؤالات امتحانی را حل کنید؛ بهتر است که برای هر فصل این سه مرحله را طی کنید و در پایان مجموعه خلاصه‌نویسی شده خود را بخوانید برنامه قبل از امتحان فوق، به‌خصوص وقتی‌که در طول تحصیلی کم درس‌خوانده‌اید، خیلی مهم است، امیدوار باشید با عمل به برنامه گفته‌شده موفق شوید.
خلاصه‌نویسی و یادداشت‌برداری حائز اهمیت است
سعی کنید در طول سال تحصیلی خلاصه‌ای از هر کتاب را تهیه‌کرده باشید، سعی این خلاصه باید حاوی مطالب و عناوین مهم باشد. خلاصه‌نویسی برای امتحان نهایی مهم است. علاوه بر آن‌که یک خلاصه است، قبل از امتحان بسیار کارساز خواهد بود؛ زیرا خلاصه‌ای است که در طول سال تحصیلی، وقتی‌که در کوران درس و مطالب بوده‌اید، تهیه شده است.
- جزوه معلم را بخوانید.
- متن و توضیحات کتاب را بخوانید.
- تمرینات و پرسش‌های کتاب را حل کنید.
- نمونه سؤالات امتحان نهایی را حل کنید.
- خلاصه و یادداشت‌برداری خود را مرور کنید.
برنامهریزی برای کنکور
کنکور به خاطر وضعیت خاصی که دارد (و همه از آن آگاهیم) همواره و برای دانش‌آموزان و اولیاء آن‌ها، در هر سطحی که باشند، دارای مسائل و ابهاماتی است؛ بسیاری از آن‌هایی که اراده کرده‌اند از این سد بگذرند و پیشینه‌ی درسی خوبی هم دارند، هنوز نمی‌دانند خواندن برای کنکور را از چه سالی شروع کنند؟ در کلاس‌های کنکور شرکت کنند یا نه؟ از چه کتاب‌هایی استفاده کنند؟ چگونه برنامهریزی کنند؟
قبل از مطالعه این فصل، مطالب مهم دیگری را باید بدانیم که در فصل‌های پیشین آوردیم، بنابراین اول آن‌ها را بخوانید و عمل کنید، زیرا این فصل مكمل فصل‌های قبل است.
در ضمن باید اطلاعاتی در زمینه تمرکز، حافظه، تکنیک‌های مطالعه، خلاصه‌نویسی تُندخوانی و اعتمادبه‌نفس داشته باشید.
تقویم مطالعاتی (برنامه کلی)
در این برنامهریزی ابتدا باید استراتژی کلی خودمان را برای درس‌خوانده مشخص کنیم، یعنی این‌که «چه درس‌هایی را باید بخوانیم؟ برای هر یک چقدر زمان در نظر بگیریم؟ و چه حجمی از دروس در هر بار خوانده شود؟»
باید یک تقویم مطالعاتی در نظر گرفته و در آن از زمانی که مطالعه برای کنکور را شروع می‌کنیم تا زمان کنکور را به بخش‌های مختلف تقسیم کرده و هر قسمت از کار را در زمان خاصی انجام دهیم. قسمتی از این کار در تابستان انجام می‌شود، در این زمان دانش‌آموزان هنوز درگیر کلاس‌های جدی مدرسه نیستند و زمان بیشتری در دسترس دانش‌آموزان می‌باشد و با این کار می‌توان قسمتی از بار کاری را در زمستان و پائیز کاهش داد.
باید این واقعیت را در نظر گرفت که فرصت بسیار محدود است پس هر مقدار آن به هدر رود قسمتی از آنچه که میتوانست در دسترس باشد از بین می‌رود.
حجم بالای مطالب در کنکور و زمان محدود ایجاب می‌کند که برنامه‌ای منسجم و قوی داشته باشیم در این برنامه باید روالی معقول، نه شتاب‌زده و هیجان آلود داشته باشیم و به تدریج به ساعات مطالعه اضافه کنیم.
در برنامه مطالعاتی باید آهسته و پیوسته حرکت کرد و ابتدا به بررسی مفهومی و در ک عمیق مطالب پرداخت و سپس با نزدیک شدن به کنکور از تشریحی خواندن کاسته و مهارت را در راه‌حل‌های کوتاه بالا ببریم نه این که با شروع مطالعه کنکور به فکر تست‌زنی و سرعت در حل تست بیافتیم.
ابتدا مطالب را تشریحی بیاموزید و بعد از تسلط به راه‌حل‌های تشریحی به راه‌حل‌های تستی بپردازید.
در این تقویم مطالعاتی باید سعی کنید دروس را در زمان مناسب آن یعنی حتی‌الامکان تا اواخر اسفند تمام کرده و در ایام عید که یک فرصت مناسب است به دوره کلی دروس بپردازید این روند مطالعه تشریحی حداکثر می‌تواند تا اواسط اردیبهشت ادامه یابد. در اواسط اردیبهشت دانش‌آموز چه دروس را تمام کرده باشد چه تمام نکرده باشد باید به‌جای مطالعه عمقی و تشریحی دروس به حل زمان‌بندی‌شده سؤالات کنکور سال‌های قبل (۵ سال اخیر) بپردازد. در این مرحله پاسخ تست‌ها خود یک دوره دروس محسوب می‌شود. در این مرحله تنها می‌توان به‌مرور خلاصه‌نویسی‌ها پرداخت.
چه چیزی هایی مانع برنامه ریزی می شود؟
موانع زیادی در اجرای صحیح برنامه درسی شما تأثیرگذار است که برخی از آن‌ها به شرح زیر است:
❌ عدم تسلط بر موضوع‌های درسی
❌ عدم شناخت نقاط ضعف و قوت خود و تلاش برای برطرف کردن آن‌ها
❌ عدم اعتمادبه‌نفس و تصورات منفی از توانایی خود
❌ ضعیف و کمرنگ شدن هدف و انگیزه
❌ خیال‌بافی، سستی و ….
آنچه در طراحی برنامهریزی کنکور مؤثر است
عوامل مؤثر درنتیجه گیری در کنکور و نکاتی که در طراحی برنامه درسی خوب مؤثر است به شرح زیر است:
✅ آشنایی با روش‌های مطالعه
✅ بررسی کتاب‌های درسی
✅ از کجا شروع کنیم
✅ انعطاف‌پذیری
✅ پشتکار و سخت‌کوشی
✅ برنامه‌های غیردرسی
✅ استفاده از مؤسسات و کلاس‌های آموزشی
✅ تنظیم ساعات مطالعه
✅ برنامهریزی بلندمدت و کوتاه‌مدت
✅ کلاس‌های مدرسه
✅ کلاس‌های کنکور
✅آزمون‌های منظم
آشنایی با روش‌های مطالعه
یکی از نیازهای اساسی دانش‌آموزان آشنایی با روش‌های مطالعه است که ضمن آن بتوانند راندمان مطالعه خود را افزایش دهند و اضطراب خود را برای ادامه مسیر کاهش دهند، چرا که این عوامل روند حرکت را بهتر و سرعت را بیشتر می‌کند. مشاور آموزشی می‌تواند اطلاعات صحیح را در مورد کنکور، نحوه‌ی سؤالات، نحوه آزمون، انتخاب رشته صحیح و میزان مطالعه را به شما ارائه دهد و شما را از تفاوت‌های زیاد میان آزمون مدرسه و کنکور از قبیل حجم و دامنه مطالعات، نوع و کامل بودن پاسخ‌ها، نمره منفی، رقابت و مقایسه با سایر داوطلبان مطلع سازد. البته باید توجه نمود مشاوره‌هایی که از سر دلسوزی و محبت و به‌منظور آگاهی دادن به دانش‌آموز از طرف افراد غیر مطلع ارائه می‌شود بسیار زیان‌بار است.
بررسی کتاب‌های درسی
در انتخاب محتوای کتاب‌های درسی باید درباره مطالبی که در برنامه گنجانده می‌شود، تصمیم بگیرید ابتدا همه کتاب‌هایی را که باید مطالعه شود، گردآوری کنید و درباره حجم آن‌ها، سخت و آسان بودن آن‌ها و مدت‌زمانی که به هر فصل و بخش اختصاص می‌یابد، نظر دهید و تعیین کنید که به هرکدام در طول روز هفته و ماه می‌بایست چه مدت‌زمانی برای مطالعه اختصاص داده شود.
توجه داشته باشید که در تنظیم وقت نباید فقط به کتاب‌هایی که علاقه‌مندید، اهمیت دهید؛ در این‌گونه موارد منطقی فکر کنید و برای کتاب‌هایی که محتوای آن‌ها سخت‌تر است زمان بیشتری را برای مطالعه در نظر بگیرید.
برای درس خواندن از کجا شروع کنیم؟
برای جلوگیری از سردرگمی باید بدانیم که از کجا باید شروع کنیم؛ یعنی وقتی کتاب‌های موردنظر خود را سبک و سنگین کردیم و مدت‌زمان لازم را برای مطالعه به آنان اختصاص دادیم، می‌بایست تعیین کنیم که ابتدا از چه کتاب‌هایی شروع کنیم. سعی کنید درس‌های مشکل را به ساعت‌هایی که احساس می‌کنید بهتر می‌توانید بخوانید و بازدهی بیشتری دارید اختصاص دهید و درس‌های آسان‌تر را به‌روزهای دیگر موکول کنید.
انعطاف‌پذیری در برنامه خود را رعایت کنید تا شکست نخورید
برنامه درسی را طوری طراحی کنید که امکان تغییر در آن باشد تا هنگام اجرای آن اگر احساس کردید که برنامه خیلی راحت و آسان و یا خیلی سخت و فشرده است، بتوانید نواقص آن را برطرف کنید و با نظارت و بازنگری به ساماندهی مجدد آن بپردازید. بنابراین، برنامه را به‌گونه‌ای طراحی کنید که امکان تغییرات لازم در آن امکان‌پذیر باشد.
پشتکار و سخت‌کوشی کلید اصلی موفقیت
پشتکار و سخت‌کوشی در اجرای برنامه درسی؛ نشان‌دهنده انگیزه قوی شما برای رسیدن به هدف است؛ اما برای این‌که همیشه در طول اجرای برنامه مصمم باشید، باید قبل از اجرای آن خود را ملزم کنید تا بر اساس برنامه عمل کنید و در صورت عدم تعهد، خود را مجبور به جبران آن کنید؛ یعنی در ساعت‌هایی که برای کارهای غیرقابل‌پیش‌بینی در نظر گرفته بودید، تخطی خود را از برنامه جبران کنید.
برنامه‌های غیردرسی را فراموش نکنید!
در یک برنامه درسی خوب باید به امور غیردرسی نیز توجه داشته باشید؛ یعنی مدت‌زمان کوتاهی را نیز به کارهای غیردرسی اختصاص دهید؛ مثل پیاده‌روی، ورزش و هر چیز دیگری که موردعلاقه‌تان است.
توجه داشته باشید که با افراط در اجرای برنامه‌های غیردرسی، در مسیرهای انحرافی قرار نگیرید و از هدف اصلی و برنامه اصلی خود دور نشوید.
لازم است مدت‌زمانی که به برنامه‌های غیردرسی اختصاص می‌دهید، خیلی طولانی نباشد؛ مثلاً اگر قبلاً دو ساعت ورزش انجام می‌دادید، اکنون زمان کمتری را به آن اختصاص دهید.
استفاده از مؤسسات و کلاس‌های آموزشی
استفاده از مؤسسات و کلاس‌های آموزشی را در برنامه‌های درسی، به اجبار توصیه نمی‌کنیم؛ می‌توانید به‌صورت گروهی با همکلاسی‌ها و دوستانتان مشکلات درسی‌تان را مطرح و برطرف کنید و یا با شرکت در کلاس‌های غیر تقویتی که در خود مدارس برگزار می‌شود نیز می‌توانید کمک زیادی در رفع اشکالات درسی‌تان بکنید.
چه زمانی درس بخوانیم؟
برای برنامهریزی در شبانه‌روز چند ساعت درس بخوانیم بهتر است. پاسخ واضح و روشنی به این سؤال نمی‌توان داد؛ چرا که توانایی مطالعه افراد با یکدیگر متفاوت است بعضی از افراد ظرفیت مطالعه‌شان زیاد است و با وجود این که ساعت‌های طولانی را به مطالعه اختصاص می‌دهند، کمتر احساس خستگی می‌کنند؛ اما بعضی دیگر از افراد نمی‌توانند در طی شبانه‌روز زیاد مطالعه کنند و در مطالعه طولانی‌مدت، بیشتر احساس خستگی می‌کنند.
تشخیص میزان ساعت مطالعه هر فرد به خودش بستگی دارد و خود او باید تشخیص دهد که چقدر بخواند، استراحت کند و یا به کارهای دیگرش بپردازد.
در شروع مطالعه و در ماه‌های اول، بهتر است زمان بیشتری را به مطالعه اختصاص دهید تا در ماه‌های آخر و ایام تعطیل عید نوروز، فشار کمتری به شما وارد شود و فرصت کافی برای مرور مطالب درسی داشته باشید.
در برنامهریزی بلندمدت و کوتاه‌مدت باید چگونه عمل کنیم؟
رعایت نکاتی که در طراحی یک برنامه درسی توضیح دادیم، اساس تشکیل یک برنامه درسی خوب است. با رعایت این نکات در برنامه روزانه، این نظم فکری در شما ایجاد می‌شود که بدانید وقتی صبح از خواب بیدار می‌شوید ابتدا باید به چه کاری بپردازید و به‌طور خودکار، بدون هیچ‌گونه دغدغه‌ای، وارد عمل می‌شوید.
یکی دو هفته بعد از اجرای برنامه، نتیجه حاصل از آن را بررسی کنید تا بدانید که آیا در اجرای برنامه موفق بوده‌اید یا خیر و آیا به نقاط ضعف و قدرت خود پی برده‌اید و بدانید که آیا از اجرای برنامه راضی هستید یا نه در صورت عدم رضایت، در برنامه خود تجدیدنظر کنید و در صورت رضایتمندی می‌توانید بر همین اساس برای بقیه روزهای هفته برنامهریزی کنید و با اجری برنامه روزانه و هفتگی می‌توانید برای یک ماه و ماه‌های بعد نیز برنامهریزی کنید و بدین ترتیب، برنامه کوتاه‌مدت و بلندمدت شما شکل می‌گیرد.
با کلاس‌های مدرسه چه کنم؟
یکی از آفت‌های کنکور آشفتگی است برای جلوگیری از آشفتگی در برنامه مطالعاتی بهترین روش مبنا قرار دادن برنامه مدرسه است، چراکه در صورت ناهماهنگی میان چهار عامل مدرسه، آموزشگاه، کتاب کمک‌درسی و آزمون‌های آزمایشی، دانش‌آموز دچار سردرگمی می‌شود.
مدارس به تنهایی نمی‌توانند یک برنامه کنکور خوب را ساماندهی کنند چرا که تداخل برنامه‌های پیش‌دانشگاهی و دروس پایه معمولاً مشکل‌ساز خواهد شد مگر این‌که با یک برنامه منظم تعریف مشخصی از هرکدام ارائه‌شده و برای هر یک زمان خاص در نظر گرفته شود.
مهم‌ترین حسن مدرسه این است که هر مدرسه برنامه‌ای دارد، در این برنامه ممکن است مواردی غیرضروری به نظر آید، اما بسیاری از این وقت‌های به اصطلاح هدررفته چندان هم غیرمفید نیستند.
حضور دانش‌آموز در مدرسه باعث قرار گرفتن وی در جریان درس‌خوانده و رقابت می‌شود.
تصمیم درباره کلاس‌های کنکور
آیا وقت دارید؟ در کلاس‌های کنکور ممکن است مطالبی گفته شود که بلد هستید و برای شما ابطال وقت باشد؛ شما می‌توانید در این کلاس‌ها شرکت کنید، به شرطی که برنامهریزی شما به هم نخورد و آسیبی به ساعات درسی شما وارد نکند.
اما در یک دوره از آزمون‌های چهارگزینه‌ای ثبت‌نام کنید تا خود را در مورد تست زدن، تنظیم زمان، اضطراب امتحان و آوردن درصد، رتبه و نمره خام محک بزنید.
آزمون‌های منظم
استفاده از تست و آزمون‌های معتبر را در برنامه‌های خود بگنجانید، چراکه به‌کارگیری آن در پایان یادگیری هر مطلب بسیار مفید است. آزمون‌های منظم باعث روشن شدن وضعیت دانش‌آموز شده و باعث آمادگی بیشتر وی می‌شود البته آزمون باید کاملاً موضوعی نباشد و هر آزمون شامل مطالب جدید و مرور مطالب گذشته باشد.
سعی کنید که بعد از پایان هر بخش و یا هر درس، با استفاده از سؤال‌های چهار جوابی و آزمون‌های آزمایشی بلافاصله توانایی یادآوری مطالبی را که یاد گرفته‌اید، ارزیابی کنید؛ چون فراموشی معمولاً بعد از گذشت ۲۴ ساعت بیشتر است. در موقع تست زدن درس جدید، به عقب برگردید و دوباره تست‌های دروس گذشته را بزنید تا مروری بر آنچه فرا گرفته‌اید داشته باشید.
اگر تعداد شرکت‌کننده در آزمون زیاد باشد می‌تواند یک مقیاس مناسب برای سنجش دانش‌آموز در مقایسه با سایر دانش‌آموزان باشد، زیرا نمره کنکور یک نمره مطلق نیست، بلکه بستگی به سایر شرکت‌کنندگان نیز دارد، در صورتی که در مدرسه نمره هر شخص مستقل است و بستگی به سایرین ندارد.
در چه سطح درسی هستید؟
اگر تاکنون در درس‌خوانده ضعیف عمل می‌کردید، برنامهریزی برای کنکور نداشتید و از درس‌ها عقب هستید، می‌توانید امیدوار باشید، تنها چیزی که فایده‌ای نمی‌رساند، افسوس برگذشته است.
شما در هر سطح درسی که باشید و با هر درجه از امیدواری، هم‌اکنون و قبل از همه باید بدانید که کجا هستید، چه مطالب و سرفصل‌هایی را اصلاً بلد نیستید، کدام ها را با اندک مروری به خاطر می‌آورید و کدام مطالب همیشه در ذهنتان است وبر آن‌ها احاطه و تسلط دارید و نیاز ندارید که برای آن‌وقت بگذارید؛ موارد فوق را یادداشت کنید، چیزی مثل جدول صفحه‌ی بعد.
این جدول جدول بزرگ و کاملی است (اما در اینجا کوچک رسم شده) که تمامی مباحث و سرفصل‌های تمامی دروس در آن گنجانده‌شده است.
| ریاضی | عربی | ادبیات | … | |
| مباحثی که از آن‌ها هیچ نمی‌دانم و نیاز به یادگیری کلی دارند. | ||||
| مباحثی که نیاز به یادگیری ندارند و تنها باید مرور و تکرار شوند. | ||||
| مباحثی که نیاز به یک نگاه سریع دارند. | ||||
| مباحثی که در آن‌ها تسلط دارم و تنها نیاز به تست زدن در آن‌ها دارم. |
به یاد داشته باشید که در هیچ برهه زمانی نباید افسوس گذشته را بخورید که هیچ فایده‌ای ندارد؛ این‌که چرا به برنامهریزی عمل نکردید؟ چرا عقب افتادید؟ چرا درس نخواندید یا کم خواندید؟ این فکرها دیگر دردی را درمان نمی‌کند که هیچ، باعث تضعیف روحیه می‌شود.
انواع برنامهریزی درسی
شما باید چند نوع برنامهریزی داشته باشید:
(1) برنامهریزی کلی سالانه: این برنامه نمای کلی از مطالعه و اهداف یک ساله شما را نشان می‌دهد. در این برنامه میزان ساعات مطالعه کل در یک هفته، مطالعه هر درس در هفته و در ۶ ماه و … را مشخص کنید.
مثلاً تا قبل از فروردین یک دور کامل، درس‌ها را به همراه تست‌هایشان مرور کرده‌اید اشکالات خود را جمع‌آوری کرده‌اید و به رفع آن‌ها پرداختید دوره دوم بعد از فروردین چه خواهید کرد و دوره سوم (دو هفته قبل از کنکور) چه برنامه‌ای دارید؟
در این برنامهریزی مشخص کنید که در هر هفته چند صفحه از هر درس را باید بخوانید تا بعد از ۶ ماه یا دوره‌ی ۴ ماهه یا… به‌طور کامل به پایان برسد. در برنامهریزی کلی احتمالات و اتفاقات را بسنجید، زیرا این برنامه برای چند ماه است و در این مدت هر اتفاق غیرمترقبه‌ای ممکن است بیفتد.
(2) برنامه هفتگی: شما در این برنامهریزی مشخص می‌کنید که مقدار تعیین‌شده در برنامهریزی کلی را چگونه در هر هفته مطالعه و مرور کنید. برنامه‌ای مثل جدول صفحه‌ی بعد.
هفته‌ی ششم از شنبه تاریخ …………………… تا جمعه تاریخ ………………………….
| ورزش | ادبیات | … | شیمی | فیزیک | فوق‌برنامه | امور متفرقه و سرگرمی | |
| شنبه | |||||||
| یکشنبه | |||||||
| دوشنبه | |||||||
| سه‌شنبه | |||||||
| … | |||||||
| جمع ساعات |
خانه‌ها می‌توانند به‌صورت موضوعی، از صفحه … تا صفحه …، ساعتی و یا هم هر دو سه تا پر شوند. ساعاتی که معلم خصوصی دارید یا در کلاس‌ها شرکت می‌کنید در فوق‌برنامه قرار دهید.
جمع ساعات هر درس را در پایان هر هفته بنویسید، جمع ساعاتی که مطالعه کردید، نه ساعاتی که قصد داشتید مطالعه کنید.
| ادبیات | ریاضی | زبان | عربی | … | ||
| شنبه | موضوع (مبحث) | …. | ||||
| زمان صرف شده | 1) 9 تا 10 صبح 2) …. | 4 تا 5 صبح 10 تا 11 صبح 10 تا 12 شب | 5 تا 7 عصر | 5 تا 7 صبح | ||
| یکشنبه | موضوع | |||||
| زمان صرف شده | 1) 2) …. | |||||
| دوشنبه | موضوع | |||||
| زمان صرف شده | 1) 2) … | |||||
| … | … | |||||
| … | … |
برای محاسبه زمان مطالعه دقت کنید و سرخود کلاه نگذارید. اگر در بین درس‌خوانده حتی به دستشویی رفتید (که نباید بروید و همان‌طور که گفته شد کارهای متفرقه را قبل از شروع درس‌خوانده باید انجام دهید)، باید زمان آن را کم کنید.
زمان مطالعه را با تخمین ۵ دقیقه (مثل ۶۵ دقیقه) هم بنویسید، کافی است. اگر رابطه‌تان با پدر و مادرتان خوب است و صمیمی هستید، جدول را به آن‌ها بدهید تا ساعت درس‌خوانده شما را محاسبه و وارد کنند، در این صورت خودبه‌خود تشویق خواهید شد که ساعات درسی خود را افزایش دهید.
بدین ترتیب هر هفته دستتان می‌آید که چه قدر مطالعه کردید و چه پیشرفتی نسبت به هفته قبل داشتید، به این طریق می‌توانید باخود مسابقه دهید.
در هر خانه جدول به‌صورت تئوری ساعت درس‌خوانده را می‌نویسید و بعد از آن که مطالعه کردید با مداد در زیر آن مقدار واقعی که درس‌خواندید را می‌نویسید، مثلاً در روز سه‌شنبه ۲ ساعت فیزیک.
شما باید در دفتر برنامه‌ریزی‌تان برای یک سال حدود ۵۰ جدول از این نوع رسم کنید.
درس‌های سخت را در یک روز متمرکز نکنید، پس از هر ساعت درس‌خوانده ده‌دقیقه‌ای استراحت کنید، در زمان استراحت از مطالعه غیردرسی هم بپرهیزید.
در ساعات متفرقه و سرگرمی می‌توانید ورزش ،تلویزیون و … را بگنجانید، سعی کنید زمان آن‌ها کم و دفعات آن‌ها زیاد باشد.
حتماً هفته‌ای حداقل ۳ ساعت (و حداکثر ۵ ساعت) ورزش کنید.
فوق‌برنامه‌هایی را که مربوط به کنکورتان نمی‌شود (مثل کلاس کامپیوتر) را کنار بگذارید.
اگر خوابتان زیاد نیست، از آن کم نکنید.
به‌جای آن‌که خوابتان را کم کنید، بازدهی زمان بیداری خود را زیاد کنید. ۸ ساعت خوابیدن در شبانه‌روز کافی است، شما می‌توانید آن را تا 5/6 ساعت کاهش دهید بیش از ۸ ساعت خوابیدن مضر است.
(3) برنامهریزی دو هفته (یا سه هفته) قبل از کنکور؛ این برنامهریزی دقیق‌ترین برنامهریزی شماست که باید دقیقاً عمل شود، طوری که تمامی دروس را باید طی این مدت مرور کنید و یادداشت‌ها، خلاصه‌ها، جمع‌بندی‌ها و نکات را بخوانید، در این باره باز هم صحبت خواهیم کرد.
روزی چند ساعت و چند درسربخوانیم؟
جواب کلی و مشخصی به این سؤال نمی‌توان داد، زیرا هدف‌ها متفاوت است، اما شما می‌توانید با روزی ۵ ساعت شروع کنید، ۵ ساعت مطالعه‌ی واقعی، اگر هدف ارزشمندی دارید. اگر دانش‌آموز پیش‌دانشگاهی نیستید، باید با روزی ۷ ساعت شروع کنید به‌طور میانگین دانش‌آموزان پیش‌دانشگاهی هفته‌ای ۳۵- ۶۰ ساعت و دانش‌آموزان فارغ‌التحصیل 5/1 برابر این مقدار باید درس بخوانند (یعنی ۹۰- ۵۰ ساعت).
پس از سه چهار هفته دستتان می‌آید که هفته‌ای چند ساعت می‌توانید درس بخوانید، چه موقعی چه درسی را بهتر فرا می‌گیرید و … .؛ بنابراین برنامه شما بعد از این مدت واقعی‌تر خواهد شد.
اول سال (که خواندن برای کنکور را شروع می‌کند) با سرعت و قدرت هر چه تمام‌تر شروع نکنید، این کار، ممکن است باعث دل‌زدگی و یا حداقل از دست رفتن توانتان شود. شروع خوب و متناسبی داشته باشید و به تدریج بر ساعات درس‌خوانده خود اضافه کنید تا به حدی متعادل برسید.
هرروز حدود سه درس را می‌توانید در برنامه‌تان بگنجانید، این بستگی به توانایی و طبیعت خودتان دارد. اگر از هر درس و موضوعی زود خسته می‌شوید می‌توانید روزی ۴ درس را بخوانید و اگر با عوض کردن یک درس افکارتان گسیخته می‌شود می‌توانید ۲ درس در روز بخوانید.
درس‌های سخت را در یک روز متمرکز نکنید، مثلاً در بین دو درس مشکل یک درس عمومی قرار دهید.
بالا بردن توان مطالعاتی
ورزش صبحگاهی توان شما را برای درس‌خوانده افزایش می‌دهد؛ فکر نکنید که با ورزش کردن از وقتتان کاسته می‌شود نیم ساعت ورزش روزانه، بازدهی شما را به مقدار بسیار بیشتری از آن افزایش می‌دهد، طناب زدن و دویدن بی‌دردسرترین ورزش‌ها برای رسیدن به این هدف هستند.
زندگی را به مدت یک سال تعطیل نکنید. کارهای فنی، شعر گفتن، نقاشی، خطاطی، کار با کامپیوتر و اینترنت و هر هنری که بلدید را در برنامه خود بگنجانید. تفریحات دیگر و مسافرت‌های کوتاه‌مدت هم برای تقویت روحیه و افزایش توانتان مفید است، البته این کارها نباید مانع درس‌خوانده شما شوند. برنامه درسی که در آن امور دیگر زندگی تعطیل شود به ندرت قابل‌اجراست.
برنامه کلی چهار سال دبیرستان
خواندن برای کنکور را از سال اوّل و در برخی دروس از سال دوم شروع کنید، برای این منظور فشار اضافی بر خود وارد نکنید. هر مبحثی را که در کلاس، درس داده شد، مرور کنید و یاد بگیرید و بعد از آن در همان موضوع پرسش‌های چهارگزینه‌ای را حل کنید؛ به همین راحتی زمان زیادی نمی‌برد.
برای هر درس که صبح در برنامه مدرسه داشتید عصر و شب همان روز نیم ساعت آن را بخوانید و نیم ساعت سؤالات چهارگزینه‌ای در رابطه با آن را حل کنید.
با این روش، دو هدف را نشانه گرفته‌اید:
- قطعاً در طول سال تحصیلی مشکلی با آن درس نخواهید داشت و به‌راحتی از عهده آن بر خواهید آمد.
- برای کنکور آماده می‌شوید.
سال سوم هم همین روش را ادامه دهید، بعد از اتمام امتحانات سال سوم، از تابستان برای کنکور فکر جدی کنید. در تابستان خواندن را به‌صورت نیمه‌وقت و با اختصاص ساعات کم شروع کنید. برای یک سال باقی‌مانده تا کنکور برنامه‌ای بسیار منظم و دقیق تهیه کنید. سعی کنید در این تابستان به یک مسافرت به یادماندنی بروید.
در این تابستان باید دروس سه‌ساله را مرور کنید و آن مباحثی را که اشکال دارید و یا بلد نیستید، یاد بگیرید.
در صورتی که در طول سه سال ضعیف عمل نموده‌اید و چیزی از آن‌ها به یادتان نیست، باید برنامه فشرده را از همین تابستان شروع کنید. اما برنامه یک‌ساله‌ی شما باید فشرده و کوبنده باشد، هرروز که از مدرسه می‌آیید، بعد از استراحت برنامه را شروع کنید، درس‌های داده‌شده در روز را به‌خوبی مرور کنید و یاد بگیرید، سپس تمرین‌ها و پرسش‌های آن را حل کنید و بعد آن به پرسش‌های چهارگزینه‌ای بپردازید.
منابع شما باید کامل و جامع باشد
۱- جزوه درسی معلمان که باید موارد خارج از کتاب و همچنین موارد پیش‌پاافتاده آن را حذف کنید.
۲- کتاب درسی که باید موارد مهم آن علامت‌گذاری شود و یادداشت‌هایی بر حاشیه‌های آن نوشته‌شده باشد که شما را برای مرورهای بعدی کمک کند؛ یادداشت‌هایی مثل: تکرار شود، فراموش می‌شود و … و نیز یادداشت‌های علمی. توصیه‌های لازم برای سیم‌کشی و خط‌کشی زیر مطالب مهم در فصل خلاصه‌نویسی آمده است.
3- کتاب‌های سؤالات چهارگزینه‌ای موضوعی و دوره‌ای.
شما باید در هر درس بیش از یک کتاب تست (هر چه بیشتر بهتر) داشته باشید، تا سؤالات برای شما تکراری نشود.
4- مجموعه‌ی خلاصه‌برداری شده خودتان؛ این مجموعه شامل خلاصه‌ای از مطالب مهم و لازم، نکات تستی و مطالب جمع‌بندی شده در هر درس می‌باشد.
اولویت مطالعه دروس:
اولویت مطالعه دروس برای هر رشته به این ترتیب است:
رشته ریاضی: ۱- دیفرانسیل و حسابان ۲- فیزیک ۳ – هندسه تحلیلی و هندسه ۱ و 2، 4- ریاضیات گسسته و جبر و احتمال ۵- شیمی
رشته تجربی: ۱- فیزیک ۲- ریاضی ۳- زیست‌شناسی ۴- شیمی
رشته انسانی:
الف) زیرمجموعه حقوق: ۱- ریاضی ۲- عربی ۳- ادبیات ۴ – فلسفه و منطق ۵- سایر دروس
ب) زیرمجموعه حسابداری و مدیریت: ۱- ریاضی 2- اقتصاد ۳- فلسفه و منطق ۴- سایر دروس
اولویت دروس عمومی: ۱- عربی ۲- زبان ۳- ادبیات ۴- معارف
کدام درس‌ها را بیشتر بخوانیم؟
ممکن است شما به یک درس خاصی علاقه داشته باشید، برای آن‌وقت بیشتری بگذارید و از درس یا درس‌هایی غافل شوید؛ در این صورت زیان فاحشی نصیب شما خواهد شد.
باید سعی کنید همه دروس را به‌خوبی یاد بگیرید، البته منظور این نیست که به همه‌ی آن‌ها ساعات مطالعه یکسانی تخصیص دهید. شاید با دو ساعت مطالعه شیمی و چهار ساعت مطالعه فیزیک سطح علمی این دو در شما یکسان شود. اتفاقاً شاید لازم باشد به درسی که در آن تبحر دارید، ساعات مطالعه کمتری اختصاص دهید. برعکس ممکن است شما در درس خاصی ضعیف باشید، از درسی خوشتان نیاید و حتی از آن متنفر باشید، در این صورت نباید در آن درس کم‌کاری کنید بلکه باید خود را به مطالعه آن علاقمند کنید و وقت بیشتری برای آن بگذارید تا سطح آن را متعادل با دروس دیگر کنید.
سه هفته مانده به کنکور چه کنیم؟
هفته‌های آخر مانده به کنکور برای شما تعیین‌کننده خواهد بود. برنامه درست و فراگیر مکمّل زحمات یک‌ساله شما خواهد بود و برعکس ممکن است با برنامه‌ای غیر کارشناسی زحمات خود را هدر دهید. زیرا در این مدت کوتاه باید حجم زیادی از مطالب را مرور کنید.
مطلب مهمی که همگان بر آن اذعان دارند این است که در این مدت کوتاه نباید به یادگیری مطالب جدید پرداخت، بلکه باید مطالب آموخته شده و مطالبی را که بر آن‌ها تسلط دارید و خلاصه‌ها را مرور کرد. خواندن مطالب جدید در این مواقع نفعی به شما نمی‌رساند و مطالب یاد گرفته‌شده را هم ممکن است به فراموشی بکشاند.
برنامه این دو هفته را طوری باید بریزید که تمام دروس در آن گنجانده شود و همه‌ی آن‌ها مرور شود و خلاصه‌نویسی‌ها و نکات یادداشت‌برداری شده خوانده شود. کار مهم دیگری که در برنامهریزی در این مدت باید گنجانده شود پاسخگویی به تست‌ها در تمام دروس است. شما باید در تست‌زنی به مهارتی که در قسمت سرعت پاسخگویی گفته شد، دست یابید. اگر پاسخ سؤال یا سؤالاتی را نمی‌دانستید، همان موقع به سراغ جواب آن نروید؛ مجموعه‌ای از سؤالاتی را که پاسخ آن‌ها را نمی‌دانید در دفترچه‌ای یادداشت کرده و در پایان روز و قبل از خواب مطالب مربوط به این سؤالات که جواب آن‌ها را نمی‌دانید را مطالعه و مرور کنید. در این مدت باید تمام دروس مرور شوند و سعی کنید در هرروز بیش از دو درس را مطالعه کنید. هر ۴ روز یکبار یک تست کامل از درس‌ها را از خود امتحان بگیرید، این امتحانات باید کاملاً با کنکور مشابه‌سازی شوند، به‌خصوص تعداد سؤالات و زمان پاسخگویی برای این کار از قبل باید دفترچه‌هایی برای خود تهیه کنید. هر دفترچه شامل تعداد تست‌های لازم از هر درس باید باشد.
اگرچه شما کتاب‌های کمک‌درسی مختلفی دارید، اما این کتاب‌ها به خاطر جدا بودن دروس مختلف از هم برای امتحانات فوق مناسب نیست، شما می‌توانید دفترچه سؤالات سال‌های قبل را به‌راحتی تهیه کنید و یا با برش دادن درس‌های مختلف از کتب مختلف و سرهم کردن آن‌ها دفترچه بسازید.
مثلاً از کتاب کمک‌درسی ریاضی‌تان یک مجموعه سؤال دوره‌ای را جدا کنید، از فیزیک و سایر درس‌ها هم همین‌طور؛ آن‌ها را به هم منگنه کنید.
برای دروس عمومی همین کار را انجام دهید.
بهترین سؤالات برای این امتحاناتی که از خود می‌گیرید، سؤالات کنکور سال‌های قبل می‌باشد، گرچه ممکن است برای شما تکراری باشند.
برگه‌های پاسخنامه مشابه آنچه در کنکور به شما می‌دهند هم در بازار وجود دارد، از آن‌ها استفاده کنید.
دیدگاهتان را بنویسید