برنامه ریزی برای کنکور چگونه است؟
برنامهریزی یعنی چه؟
برنامهریزی یعنی چه؟– برنامهریزی فعالیتی است که هدف آن ایجاد تغییرات مطلوب در رفتار است.
– برنامهریزی طرح و نقشهای است که ما را به هدف یا هدفهایمان میرساند.
– برنامهریزی، روشی است که طی آن از منابع و امکانات موجود برای رسیدن به اهدافمان استفاده میکنیم.
برنامهریزی، فعالیتی مستمر و منطقی است که در آن هم مقصد (هدف) و هم بهترین راه رسیدن به هدف تبیین شده است.
اثرات و فواید یک برنامهریزی مطلوب
اگر بتوانید در زندگی تحصیلی خویش از یک برنامهریزی مناسب تبعیت کنید و امور تحصیلی و روزمرهی خود را در قالب برنامهای از پیش تعیینشده تعریف نمایید، نه تنها موفقیت تحصیلی شما تضمین میشود بلکه به فنونی دسترسی پیدا میکنید که میتواند سایر ابعاد شخصی و اجتماعی زندگی شما را تحت تأثیر قرار داده و ضریب آرامش و پیشرفت شما را در سایر عرصهها ارتقا بخشد. این اثرات و نتایج سودمند عبارتاند از:
برنامهریزی روشی مناسب برای پاسخ به نیازهای شما
امروزه نیاز اصلی ما موفقیت درسی است بنابراین برنامهریزی به ما کمک میکند تا بهتر و سریعتر به هدفمان برسیم. اما فردا ممکن است نیاز دیگری داشته باشیم و اهداف دیگری را دنبال کنیم ما میتوانیم با اصولی که در این زمینه یاد میگیریم راههای رسیدن به هر هدف و روشهای تأمین هر نیازی را شناسایی نموده و سرانجام با بهرهگیری از یک برنامهی مناسب به نتیجه برسیم.
برنامهریزی موجب افزایش تمرکز میشود
بسیاری از ما گلایه میکنیم که تمرکز نداریم، یک درس را چندین بار میخوانیم، ولی نمیتوانیم نتیجه بگیریم یکی از مهمترین راههای افزایش تمركز برنامهریزی است.
برنامهریزی به ما کمک میکند تا افکارمان را منظم کنیم آنها را اولویتبندی نموده و نحوهی رسیدن به آن اهداف و مقدار زمانی که قرار است به آن اختصاص دهیم را مشخص نماییم. بنابراین وقتی شما برنامهریزی میکنید یعنی ذهن شلوغ خود را مرتب میکنید و به این ترتیب یک گام بسیار مهم در مسیر موفقیت تحصیلی خود برمیدارید.
برنامهریزی باعث کاهش اضطراب و فشار روانی میشود
اگر ما با برنامه پیش برویم دیگر دلیلی ندارد که نگران و مضطرب باشیم. فرد مضطرب معمولاً توانایی استفاده از تواناییها و آموختههای خود را از دست میدهد و حالتی در او ایجاد میشود که تعادل فیزیکی و روانی او متزلزل میشود و نمیتواند روی موضوع خاصی مثل امتحان متمرکز شود. درنتیجه ترس و اضطراب او از نتیجهی امتحان و عواقب آن افزایش مییابد و دچار اضطراب میشود گاهی اضطراب، بهصورت عرق کردن، تپش قلب و افت فشار و حالت تهوع و …. خود را نشان میدهد.
برنامهریزی باعث تقویت اراده و قدرت تصمیمگیری میشود
برنامهریزی حاصل تلاش و مقاومت و ثمرهی فعل خواستن است. اگر از ارادهی قوی برخوردار نباشیم و نتوانیم در برابر عوامل تهدیدکننده و درخواستهای وسوسهانگیز مقاومت کنیم، یقیناً نمیتوانیم موفق باشیم. بنابراین در راه برنامهریزی کمکم یاد میگیریم که برای رسیدن به اهداف زندگی باید صبور باشیم و در برابر سختیها مقاومت کنیم و تمرین کنیم که برای به دست آوردن هر چیزی باید اراده نموده و قدرت تصمیمگیری داشته باشیم.
برنامهریزی موجب خوشبینی به آینده و امیدواری است
بدون تردید ایمان به پیروزی و رسیدن به هدف انگیزهای بسیار قوی برای قدم نهادن در مسیر موفقیت است. فردی را تصور کنید که روی تکهتکه چوبی در پهنهی اقیانوس رها شده و با مرگ دستوپنجه نرم میکند اگر این فرد اندیشههای یأس آلود را به ذهن خود راه دهد. قبل از آنکه گرسنگی و تشنگی او را از پای درآورد، مرده است و برعکس کسی که روح بلندی دارد به آینده امیدوار است، به تواناییهای خود ایمان دارد، آینده را از آن خود میداند، فاصلهی خود را با پیروزی قابل پیمودن ارزیابی میکند، توکل میکند، حرکت میکند، با سختیهای راه مبارزه میکند و خداوند نیز به اینگونه افراد و عدهی کمک و پیروزی داده است.
برنامهریزی موجب خود نظمبخشی میشود
یکی از ویژگیهای انسانهای موفق نظم در امور است این سفارش در آموزههای دینی ما نیز بسیار تأکید شده است. انسان منظم یعنی انسانی که برنامه دارد. بنابراین برای انجام هر کاری زمان و مکان خاص در نظر دارد. نظم و انضباط میوهی شیرین برنامهریزی است.
برنامهریزی خودارزیابی را تسهیل میکند
خودارزیابی یعنی کمی ایستادن و بررسی کردن کاری که انجام دادهایم. این مهارت به ما کمک میکند تا به موقع به محاسن و مشکلات فعالیتی که انجام دادهایم پی ببریم. میزان پیشرفت کارمان را برآورد کنیم و در نهایت اگر لازم باشد برای افزایش بازدهی کار و کاهش مشکلات تغییراتی در برنامه ایجاد نماییم. کسانی که اهل برنامهریزی نیستند فرصتی برای بازبینی مسیر ندارند و بعضاً شکستها و مشکلات خود را به منابع بیرونی (دیگران) نسبت میدهند و میگویند فلان معلم بد درس میدهد، این چه مدرسهای است که حسابوکتاب ندارد، تقصیر خانوادهام است اگر مرا به فلان مدرسه میفرستادند چنین و چنان میشد و یا خدا دوستم را لعنت کند که مرا از درس میاندازد.
نکتهی پایانی این که در آموزههای دینی ما نیز محاسبه و ارزیابی از خود بسیار تأكيد شده است مثلاً این که در پایان روز قبل از خوابیدن به کارهایی که در طول روز انجام دادهاید فکر کنید و سعی کنید با شناسایی نقاط ضعف و قوت خود، برای فردا بهتر باشید.
برنامهریزی مدیریت زمان را در پی دارد
وقت و زمان در زندگی محدود و برگشتناپذیر است، لذا ما برای استفادهی درست از زمان ناگزیر به برنامهریزی هستیم. چرا که اگر برای اوقات روزانه خود برنامه نداشته باشیم بهطور غیرمستقیم پذیرفتهایم که «هر چه پیش آید خوش آید.» بنابراین نداشتن برنامه و اتلاف وقت ارمغان این بیتوجهی است.
برنامهریزی به ما کمک میکند که ما از وقت خود بهتر استفاده کنیم و کارها در کنترل ما باشند نه اینکه هر چه پیش آید خوش آید. با برنامهریزی شما زمان را ذخیره میکنید و میتوانید کارهای خود را با توجه به اولویتبندی انجام دهید بعضیها فکر میکنند اگر بخواهند برنامهریزی کنند زمان را از دست میدهند و کارهایشان انجام نمیشود. در حالی کـه دانشمندان معتقدند ۸ دقیقه صرف زمان برای برنامهریزی روزانه میتواند یک ساعت زمان را برای شما ذخیره نماید.
اصول برنامهریزی موفق
یک برنامهریزی موفق مبتنی بر اصولی است، که این اصول هر کدام سهم به سزایی در یک برنامهریزی کارآمد دارند بنابراین رعایت این اصول و توجه دقیق به آنها برای دانشآموزان بسیار ضروری است. این اصول عبارتاند از:
1- خودشناسی
قبل از برنامهریزی یک بار خود را مرور کنید به قول خودتان از خودتان آمار بگیرید. ببینید تواناییها و محدودیتهای شما کدامند، نقاط ضعف و قوت شما در کجاست مثلاً چه قدر در گذشته آدم با ارادهای بودهاید؟ چقدر حاضرید لذتها و تفریحات آنی و مقطعی را برای رسیدن به یک امتیاز درازمدت و همیشگی به تأخیر بیندازید و یا نادیده بگیرید، آیا میتوانید بـه دوسـتی کـه بیموقع زنگزده و یا شما را دعوت به کاری که آمادگی آن را ندارید، نموده است نه بگویید؟
از نظر شخصیتی شما چه جور آدمی هستید منظم هستید، و یا اینکه اگر کسی به اتاقتان بیاید وحشت میکند، گوشهگیر و خجالتی هستید و یا اینکه از آن طرف افتادهاید و کلی دوست و رفیق دارید و همه از شما انتظار دارند. آدم صبور و با ظرفیتی هستید یا عجول و بیجنبه. به چه چیزهایی عادت دارید؟ مثلاً عادت دارید در همهی شرایط موزیک گوش کنید حتی در حمام. عــادت دارید شبها زود یا دیر بخوابید؟ عادت کردهاید بعد از آمدن از مدرسه حتماً بخوابید؟
لازم نیست به جنگ خود بروید، درست است که برنامهریزی شما را محدود میکند ولی این محدودیت نباید زندگی عادی و بعضی از عادات و فعالیتهای شما را مختل کند. بلکه باید با در نظر گرفتن خصوصیات خویش برنامهریزی کنید. طبیعی است بعد از مدتی میتوانید آرامآرام نقاط ضعف خود را کاهش دهید و یا عادات خوب را جایگزین عادات نامطلوب نمایید. تأکید میکنم به تدریج و گامبهگام.
۲- واقعبینی
اگر میخواهید با برنامهریزی تحصیلی به پیش بروید، معنایش این نیست که برنامههای شما باید تماماً درس، مشق، مطالعه و تست باشد. بلکه شما با برنامهریزی زندگی میکنید. لذا فهرستی از کارهای روزانهی خود را که حتماً باید انجام دهید تهیه و سعی کنید آن را در برنامهی خود بگنجانید، مثلاً وقتی برای باشگاه، زمانی برای کلاس زبان، زمانی برای استراحت و زمانی برای عبادات و امور اجتماعی مهم این است که برنامه محور باشید نه صرفاً درس محور از طرفی آنچه را که از خود میخواهید با تواناییها و استعداد شما تناسب داشته باشد و در آخر اینکه سعی کنید متناسب با موضوع فعالیت زمان مناسب پیشبینی کنید نه این که برای کاری که ۳ ساعت وقت میبرد یک ساعت وقت پیشبینی نمایید.
3- فرد محوری
هر کس برای خود برنامهریزی میکند؛ یعنی برنامهاش با توجه به عادات، ویژگیهای شخصیتی و اهداف خودش تنظیم شده است و نمیتوانیم از روی آن برنامه کپی بگیریم و به هر کس که دوستش داریم یک نسخه بدهیم و یا این که نمیتوانیم به مشاور یا معلم راهنما بگوییم که یک برنامه تحصیلی به من بدهید. مشاور یا راهنما فقط میتواند به شما کمک کند که در تنظیم برنامه چه اصول و نکاتی را رعایت کنید و یا انگیزهی شما را افزایش دهد و یا در هدفگذاری به شما کمک کند. اصولاً انسانها با یکدیگر متفاوتند و زیبایی آفرینش به همین تفاوتهاست. بنابراین خود را با دیگران مقایسه نکنید، با خودتان مقایسه کنید، ببینید آیا تواناییهایی که خداوند در وجود شما قرار داده همین است؟
4- ایمان به برنامه و مثبت اندیشی
به برنامهریزی درست خود در رسیدن به هدف شک نکنید. مطمئن باشید اگر کشتی زمان شما بدون بادبان برنامهریزی باشد ممکن است گرفتار موج یا طوفان شود. ولی اگر با برنامه حرکت کنید به لطف بادبان و ناخدایی مثل شما يقيناً به ساحل میرسد. اگر در اوایل کار دیدید، آنگونه که میخواهید نتیجه نمیگیرید خیلی نگران و مضطرب نباشید. مهم این است که شما موفق به برنامهریزی شدهاید و این موفقیت بسیار بزرگ است. لازم نیست از خود انتظار ۱۰۰ درصد موفقیت را داشته باشید بهخصوص در ابتدای کار. برای افزایش کارایی برنامه، بررسی کنید و ببینید چه مشکلی وجود دارد شاید چیزی را جا انداختهاید و یا نکتهای را نادیده گرفتهاید بنابراین اگر اصل مفید بودن برنامه را باور داشته باشید قدرت تحمل سختی در شما افزایش مییابد و میتوانید تا آخر ادامه دهید. شما میگویید فوتبال ۹۰ دقیقه است و یا شاید بیشتر. معنایش این است که باید امیدوار بود، همراه بود و برنامه را رها نکرد. روانشناسان میگویند عمل و رفتار شما از افکار شما سرچشمه میگیرد اگر مثبت فکر کنید رفتار شما نیز در همان جهت است. اگر غزل یأس و ناامیدی بخوانید وضع کاملاً متفاوت است.
5- واحد زمانی
هر برنامهای با توجه به هدفی که برای آن پیشبینیشده است نیازمند تعریف واحد زمانی است. هر برنامه را باید داخل ظرف زمان قرار دهیم این ظرف، گاهی روزانه است، گاهی هفتگی، گاهی ماهانه و گاهی سالانه.
برای برنامهریزی شما دانشآموزان بهترین شکل واحد زمانی هفتگی است. به عبارت دیگر برنامهریزی هفتگی به شما این امکان را میدهد که در پایان یک هفته عملکرد خود را ارزیابی کنید و میزان موفقیت خود را ببینید.
6- خلاقیت
اگر میخواهیم یک برنامهریزی مؤثر و مطلوب داشته باشیم، باید قدرت خلاقیت خود را افزایش دهیم. خلاقیت یعنی توانایی تولید یک فکر جدید و یا به وجود آوردن شیء جدید فکر نکنید آدمهایی که چیز جدیدی کشف میکنند و یا وسیلهای را اختراع میکنند از کرهی مریخ آمدهاند و یا ضریب هوشی آنها در حد نابغه است. خلاقیت مثل بسیاری از مواهب خدادادی در وجود همهی ما قرار دارد. بعضیها قفل آنها را باز میکنند و از آن برای افزایش کیفیت زندگی خویش استفاده میکنند و بعضی دیگر ترجیح میدهند که از آن استفاده نکنند و آهسته بروند و آهسته بیایند که گربه به آنها شاخ نزند.
برنامهریزان خلاق دارای ویژگیهای زیر میباشند:
* همیشه فکر خود را باز نگه میدارند، هیچچیز را بدون پاسخ رها نمیکنند دقیقاً مثل کودکانی که با سؤالهای متعدّد، والدین خود را کلافه میکنند. اگر در حین برنامهریزی به مشکلی برخورد کنند زانوی غم در بغل نمیگیرند، بلکه مینشینند و فکر میکنند که چه راهحلهایی برای حل مشکل وجود دارد. (این یعنی تفکر خلاق راهحلهای متعدد را فهرست میکنند، نگرانی نباشید که بعضی از پاسخها بیربط است. اتفاقاً از همین پاسخهای به ظاهر بیربط اختراعات جدید صورت میگیرد مثلاً کشف جاذبه زمین حاصل این سؤال بود که در ذهن نیوتن شکل گرفت که چرا سیب از درخت افتاد و به سرش خورد. این سیب بر سر هزاران انسان دیگر نیز خورد ولی
* قدرت ابتکار دارند. یعنی همیشه سراغ پاسخهای کلیشهای و تکراری نمیروند، بلکه سعی میکنند یک اثر هنری جدید خلق کنند روشی را برای مطالعهی بهتر آزمایش کنند.
* قدرت تخیل دارند مثلاً اگر کسی بتواند زندگی انسانها را در حتى همه سال دیگر تجسم کند یعنی، بهوسیلهی قدرت تخیل ذهن خود فعال کرده است تخیل میتواند مبتنی بر واقعیات باشد و یا آرزومندانه و رؤیایی گاهی هم برنامهها و نقشههای آیندهی خود را تجسم میکنیم.
* افراد خلاق انعطافپذیرند. یعنی همیشه از یک راه به منزل نمیروند و یا یک راه برای حل مسأله ندارند. بلکه همواره این آمادگی را دارند که روشهای جدید را بررسی کنند و بهترین روش را برگزینند. مثلاً یک رانندهی تاکسی خطی را در نظر بگیرید گاهی از مسیرهایی میرود که مسافر را در کوتاهترین زمان و با حداقل استهلاک اتومبیل به مقصد میرساند. در حالی که یک رانندهی غیرخلاق و ناآشنا به مسیرهای میانبر، خود و مسافران را به زحمت میاندازد در برنامهریزی نیز انعطافپذیری بسیار مهم است.
خلاصه اینکه افزایش خلاقیت در برنامهریزی موجب میشود:
- احساس رضایت شما از برنامه بیشتر شود.
- احساس رضایت شما از خودتان بهعنوان یک انسان منحصربهفرد بالا رود.
- قدرت تفكّر شما افزایش یابد و تواناییهای دیگر شما توسعه پیدا کند.
7- ارزیابی مستمر
انجام برنامهریزی بهخصوص اگر در ابتدای راه باشیم، بیشتر احساسی و بر پایه انتظارات غیرواقعبینانهی ما است. لذا طبیعی است که اشکالاتی داشته باشد. باید توجه داشته باشیم که قرار نیست برنامهای که برای خودتنظیم میکنیم، همیشگی باشد بلکه مستلزم این است که ما در پایان یک دوره (مثلاً یک هفته) مورد ارزیابی قرار دهیم و چنانچه لازم باشد، اصلاحات لازم را اعمال نماییم. اهمیت این ارزیابی در هفتههای اول بسیار بیشتر است. برای این که در این فرصت عادات و تواناییهای ما با اهدافمان هماهنگ میشود و نهايتاً منجر به تهیهی یک برنامه با ثباتتر میگردد بنابراین کاملاً طبیعی است که شرایط زندگی ما گاهی دچار تغییر گردیده و برنامههای درسی مدرسه نیز دچار تغییرات میشوند و به تبع آن تغییرات برنامهی ما نیز متناسب با تغییرات با اصلاحاتی همراه میشود.
البته ذکر این نکته بسیار ضروری است که برای تغییر برنامه حتماً دلايل منطقی داشته باشیم و در پایان یک دورهی آزمایشی (تقريباً ٣ الى ٤ هفته) باید برنامهها به ثبات برسد ولی اگر قرار باشد هر وقت که دلمان خواست برنامه را کم یا زیاد کنیم دیگر اسم آن برنامهریزی نیست، بلکه برنامه «روزی» یا بیبرنامگی است.
8- ارادهی قوی و پشتکار
شما بارها این جمله را شنیدهاید که خواستن توانستن است. ولی شاید این جمله بهتر باشد که «خواستن اولین شرط توانستن است.» صرف خواستن، هیچکس را به مقصد نمیرساند» لذا آنچه کارساز و نتیجهبخش است ارادهی قوی انسانها در پیمودن راه و تلاش و پشتکار کافی و تحمل سختیهاست. پرواضح است که اگر به نتایج یک تلاش ایمان داشته باشید قطعاً سختی کار نیز برای شما قابلتحمل خواهد بود.
عوامل موفقیت در برنامه
اگر میخواهید برنامهای که تنظیم میکنید نتیجهبخش باشد باید بدانید چه عواملی در این موفقیت نقش دارند در یک تقسیمبندی کلی میتوان این عوامل را به دو دسته تقسیم نمود.
۱- عوامل درونی (فردی) 2- عوامل بیرونی
1- عوامل درونی: یعنی همهی آنچه که به خود فرد باز میگردد. مثلاً:
– میزان اعتقادی که به برنامه و هدف دارد.
– میزان اعتمادبهنفس دانشآموز
– میزان تواناییهای ذهنی و هوشی دانشآموز
– میزان بهرهمندی از سلامت جسمانی
– خودپنداره ی مثبت
– میزان اطلاعات و مهارت برنامهریزی
٢- عوامل بیرونی: علاوه بر اراده و تلاش خود دانشآموز عواملی دیگر نیز میتواند بر موفقیت برنامه تأثیر بگذارد که عبارتند از: خانواده، مدرسه و دوستان و … .
جو خانوادگی: وقتی شما برنامهریزی میکنید بخش اصلی برنامه را باید در خانه پیگیری کنید و شما در محیط خانه به آرامش نیاز دارید.
اگر والدین و سایر اعضای خانواده به حقوق شما احترام بگذارند و با شما همکاری کنند مطمئناً ضریب موفقیت برنامهی شما و به تبع آن موفقیت تحصیلی شما افزایش مییابد ولی اگر این همکاری وجود نداشته باشد، مثلاً والدین مدام در مشاجره و درگیری باشند برادران و خواهران در خانه همکاری نکنند و صدای تلویزیون را بالا ببرند، محیط آرام شما را به هم بزنند، طبیعی است که بخش اعظم انرژی روانی شما به هدر میرود و نمیتوانید روی برنامه تمرکز نمایید.
جو آموزشگاه: یکی دیگر از عواملی که نمیتوان از کنار آن به سادگی گذشت اثر مدرسه و عوامل انسانی آن میباشد. اگر مدرسه دارای شاخصهای مناسبی باشد مثلاً به آموزشوپرورش اهمیت بدهد، دبیران خوب و شایسته انتخاب نماید، از مشاور تحصیلی توانمند برخوردار باشد تا مرتب امور روزانهی دانشآموز را از طریق یک ارتباط سهجانبه (دانشآموز- مدرسه- خانه) پیگیری نماید، مطمئناً برنامهریزی ما نیز به موفقیت نزدیکتر خواهد بود.
اما اگر مدرسه مشکلاتی داشته ،باشد شما باید بخشی از توان ذهنی خود را به مشکلات ناشی از کاستیهای مدرسه اختصاص دهید.
دوستان: دوستان در تمامی ابعاد زندگی میتوانند بسیار اثرگذار باشند. در موفقیت برنامه نیز این اثر قابلملاحظه است. مثلاً دوستان میتوانند با پیشنهادهای خوب و سازنده به شما در موفقیت برنامهی درسی کمک کنند. ولی گاهی دوستان از موقعیت خود سوء استفاده نموده با پیشنهادهایی از قبیل رفتن به سینما پارک بازی و …. گفتن حالا امروز را بیخیال شو، بچهی درس خوان پروفسور، میتوانند شما را تحریک کرده و اسباب تزلزل فکر و برنامه را فراهم نمایند.
فراموش نکنید علیرغم مشكلات محیطی، باید با اتکا به توانمندیهای فردی و برنامهریزی مطلوب، اثرات این مشکلات را به حداقل برسانید و در راه رسیدن به اهدافی که دارید گام بردارید چون همیشه کنترل مسائل محیطی در اختیار ما نیست.
چگونه برنامهریزی کنیم؟
حال که بر اهمیت برنامهریزی در رسیدن به موفقیت تحصیلی پی بردیم و اصول و فواید یک برنامهریزی مؤثر را شناختیم به تدریج نحوهی برنامهریزی را میآموزیم. بنابراین باید گامهای زیر را برداریم:
گام اوّل: تعیین نوع برنامه
گام دوم: تعیین روش برنامه
گام سوم: تهیهی فهرستی از فعالیتهای روزانه
گام چهارم: تعیین زمان مناسب برای هر فعالیت
گام پنجم: اولویتبندی فعّاليّتها
گام ششم: تهیه و تنظیم جدول برنامه
گام اول- تعيين نوع برنامه
برنامهریزی بهترین وسیله برای مرتب کردن، سازمان دادن امور و نهایتاً خود نظمبخشی است. برنامهریزی صرفاً یادداشت کردن کارهای روزانه نیست بلکه تکنیکی است که بهوسیلهی آن میتوان با مدیریت زمان و چینش درستکارها بهتر به اهداف پیشبینیشده رسید.
لذا متناسب با حجم تکالیف و هدفهایی که داریم برنامه در قالبهای زیر ریخته میشوند:
- روزانه
- هفتگی
- ماهانه
- فصلى
- سالانه
البته قالبهای دیگری نیز وجود دارد مثلاً ۵ ساله و ۲۰ ساله که خیلی به موضوع بحث ما مربوط نمیشود. بهترین و مناسبترین برنامهای که برای دانشآموزان در حال تحصیل مناسب میباشد برنامه هفتگی است.
استفاده از برنامهریزی هفتگی چند مزیت دارد:
- با حوصلهی دانشآموزان هماهنگتر است.
- نه خیلی کوتاهمدت (روزانه) و نه خیلی درازمدت (ماهانه، فصلی) است.
- به سرعت میتوان برنامه را ارزیابی و اصلاحات لازم را اعمال نمود.
- زود، نتیجهی کار خود را میبینیم، احساس پیشرفت میکنیم و این امر باعث دلگرمی و تقویت انگیزهی ما میشود.
گام دوم – تعیین روش برنامه
بهطور کلی روشهای برنامهریزی را میتوان به دو دسته تقسیم نمود:
الف) برنامهی زمان (ساعت) محور یعنی ابتدا ساعات روزانهی خود را تنظیم کنید و سپس هر درس و برنامه را در داخل آن ساعات قرار دهیم.
مثال 1:
| شنبه | 3-2 | 4-15/3 | 5-10/4 | 30/7- 15/5 | 45/8- 8 |
| شیمی | ادبیات | تاریخ | کلاس زبان | جغرافیا |
ب) برنامهی تکلیف محور: در این نوع برنامهریزی ابتدا دروسی را که باید بخوانیم مبنا قرار میدهیم و سپس زمان مناسب برای هر درس را پیشبینی میکنیم.
مثال ۲:
| نام درس | پیشبینی | شنبه | یک شنبه | دو شنبه | سه شنبه | چهار شنبه | پنج شنبه | جمعه | جمع | ارزیابی |
| ریاضی | 5 | 2 | 1 | 1 | 4 | یک ساعت از برنامه عقب ماندم |
هر یک از روشهای فوق دارای نقاط قوت و ضعف است. شما میتوانید هر دو نمونه را آزمایش کنید و ببینید کدامیک بیشتر با سلیقه و شرایط روانی شما هماهنگتر است. هر کدام را انتخاب کردید آن روش میتواند برای شما کمک کننده باشد.
گام سوم- تهیهی فهرست از فعالیتهای روزانه
قبل از اینکه دست به کار شوید ابتدا کارها و فعالیتهایی را که میبایست انجام دهید را فهرست کنید. مثلاً برای نمونهیک دانشآموز میتواند بخشی از امور زیر را برای خود لیست نماید.
- انجام تکالیف دروس همان روز و مرور آنها
- مرور دروسی که فردا در برنامهی مدرسه دارد
- رفتن به کلاس زبان
- رفتن به باشگاه ورزشی
- شرکت در نماز جماعت
- دیدن تلویزیون و بودن در کنار خانواده
- استفاده از کامپیوتر و اینترنت
- خواب روزانه
- بودن با دوستان و …
گام چهارم- تعیین مدتزمان برنامه
اگر قرار باشد ما برنامهی زمان محور یا تکلیف محور را برگزینیم در هر صورت باید بدانیم برای انجام اموری که فهرست کردهایم بهطور متوسط در روز چه قدر وقت نیاز داریم. هر چند دانشآموزان به تناسب نوع مدرسه و شیفت کاری با یکدیگر متفاوتند ولی اغلب دانشآموزان روزانه حداقل ٦ ساعت از وقت خود را در مدرسه سپری میکنند. بنابراین مدتزمانی که در اختیار دارند از زمانی که به منزل میرسند تا وقت خوابیدن است. خلاصه اینکه هر دانشآموزی به تناسب شرایطی که دارد میتواند بین ۷ تا ۱۰ ساعت برنامهریزی کند.
گام پنجم – اولویتبندی و تعیین انجام کارها
پس از این که مدتزمان لازم را برای انجام تکالیف و امور تحصیلی و سایر کارهایی که بهعنوان فعالیتهای جنبی پذیرفتیم و در روز مشخص کردیم باید تکلیف برنامه را اولویتبندی کرده و برای آنها زمانی مناسب در نظر بگیریم.
منظور از اولویتبندی، تعیین درجهی اهمیت تکالیف است این درجهبندی میتواند از ۱ تا ۵ باشد. مثلاً برای دانشآموزان اولین اولویت، دروس مدرسه است و بهتر است محور برنامهی مطالب درسی همان روز و روز بعد باشد و باقیماندهی اوقات را باید به سایر امور اختصاص داد. پس از اینکه اولویتبندی کردیم. باید برای هر درس زمان مناسبی را پیشبینی کنیم. مثلاً اگر قرار گذاشتهایم فیزیک بخوانیم باید زمان لازم برای آن را نیز در نظر بگیریم. توجه داشته باشید که لازم نیست برای همهی دروس زمان یکسان پیشبینی کنیم بلکه هر درس و هر کاری باید زمان متناسب با خودش را داشته باشد.
اگر در درسی ضعف داریم و یا برای ما، دشوارتر است، باید ساعات بیشتری اختصاص دهیم و بعضی دروس نیز زمان کمتری را میطلبد.
گام ششم – تهیهی جدول برنامه
حال که مواد لازم را برای تنظیم جدول برنامه مشخص نمودیم باید گام آخر را برداریم و جدول برنامه را تکمیل کنیم. برای این کار اول باید روش برنامهی خود را معلوم کنید که آیا زمان محور است یا تکلیف محور. برای این که شما با هر دو روش آشنا شوید ما جدول برنامه را به دو روش تهیه میکنیم، یعنی روش تابع زمان و روش تابع تكليف.
نمونهی جدول برنامهی تابع زمان
| ایام هفته | زمان پیشبینیشده برای مطالعه و انجام تکالیف مربوط به درس | جمع كل ساعات مطالعه | ارزیابی دانشآموز | |||||||
| شنبه | ساعت | |||||||||
| درس | ||||||||||
| یکشنبه | ساعت | |||||||||
| درس | ||||||||||
| دوشنبه | ساعت | |||||||||
| درس | ||||||||||
| سه شنبه | ساعت | |||||||||
| درس | ||||||||||
| چهار شنبه | ساعت | |||||||||
| درس | ||||||||||
| پنج شنبه | ساعت | |||||||||
| درس | ||||||||||
| جمعه | ساعت | |||||||||
| درس | ||||||||||
| جمع | ||||||||||
در تکمیل این برنامه نکات زیر را رعایت کنید:
1- ابتدا اولویت را به دروس همان روز بدهید. مثلاً اگر شنبه دروس فیزیک، دینی و زبان داشته باشید بهتر است مرور مطالب درسی و تکالیف دروس همان روز را در اولویت قرار دهید. این کار برای یادگیری دروس بسیار کارساز است. چرا که حافظهی شما هنوز فعال است و آنچه را که در کلاس یاد گرفتهاید میتوانید قبل از آنکه به فراموشی سپرده شوند به یاد آورید و با کمک جزوه و کتاب تکالیف مربوط با سرعت بیشتری انجام میشود.
۲- اگر به مطالعه عادت ندارید و تازه برنامهریزی را شروع کردهاید برای خود روزانه ۲ الی ۳ ساعت درس و مطالعه برنامهریزی کنید و به تدریج این زمان را به ۵ ساعت افزایش دهید اگر روزانه بين ٥-٣ ساعت مطالعه کنید مطمئن باشید موفقیت تحصیلی شما حتمی است.
3- حتماً بین مطالعهی دو درس یک استراحت ۱۰-۱۵ دقیقهای داشته باشید و برای مطالعهی یک درس بین 45- 60 دقیقه وقت بگذارید ما به این مدت «واحد زمان مطالعه» میگوییم.
٤- سعی کنید دروسی را که نیاز به تمرکز بیشتری دارد در بهترین ساعات روزانه (ساعات انرژیک) و دروسی را که آسانتر هستند و یا به آنها علاقهی بیشتری دارید در سایر زمانها مطالعه کنید.
5- هرگز دو درس دشوار و یا دو درس حفظی را پشت سرهم قرار ندهید. بلکه بهتر است بین دو درس مفهومی یک درس حفظ کردنی قرار دهید. مثلاً از ساعت ٣ تا ٤ ریاضی بخوانید و برای ساعت دیگر 5/4 تا ٥ درس دینی را قرار دهید.
6- سعی کنید در برنامهی خود ساعات آزاد پیشبینی کنید که اگر به دلیلی از برنامهها جا ماندید بتوانید جبران کنید.
7- در پایان هفتهیکبار برنامه را مرور کنید و میزان پیشرفت خود را ارزیابی و ثبت کنید و ببینید چه موانعی در کار وجود دارد. خلاصه اینکه سعی کنید آنچه را که باعث دلزدگی و عدم رضایت شما شده است شناسایی کنید و آنها را کنترل کنید. فراموش نکنید آنچه در این میان بسیار اهمیت دارد رضایت نسبی شماست نه رضایت صددرصدی.
همین که به زندگی و درس خودتان سامان بخشیدهاید و امورتان را سازمان دادهاید، این یک موفقیت بسیار بزرگی است حتماً برای این موفقیت به خودتان تبریک بگویید. اگر چه با ۵۰ درصد پیشرفت شروع کرده باشید به تدريج عادت میکنید و میزان وابستگی شما به برنامه بیشتر میشود.
نمونهی جدول برنامه به روش تابع تکالیف
در روش قبلی، زمان هر تکلیف و برنامه از قبل مشخص شده است و دانشآموز موظف میشد در یک جدول زمانی مشخص به اجرای برنامه و مطالعه دروس اقدام کند، اما در این شیوه از قبل زمان انجام تكاليف مشخص نیست بلکه پس از آنکه انجام دادید زمان آن را در برنامه ثبت میکنید.
| دروس | پیشبینی زمان | شنبه | یکشنبه | دوشنبه | سه شنبه | چهارشنبه | پنج شنبه | جمعه | جمع ساعات مطالعات | ارزیابی دانشآموز |
| دینی | ||||||||||
| زبان فارسی | ||||||||||
| ادبیات فارسی | ||||||||||
| زبان خارجه | ||||||||||
| فیزیک 1 | ||||||||||
| شیمی 1 | ||||||||||
| ریاضی 1 | ||||||||||
| مطالعات | ||||||||||
| علوم زیستی | ||||||||||
| کامپیوتر | ||||||||||
| جمع کل |
نكات قابل توجه در جدول برنامهی تکلیف محور
1- ستون اصلی این برنامه نام دروسی است که قرار است در هفته مطالعه شوند.
2- در ستون بعدی (ستون پیشبینی) میزان زمانی که در طول هفته برای یک درس مناسب به نظر میرسد یادداشت میشود.
۳- در ستون یکی مانده به آخر میزان ساعات مطالعهی دروس مطالعه شده در هر روز قابل ثبت میباشد. مثلاً روز شنبه یک ساعت ریاضی خواندم، یک ساعت شیمی خواندم و ٤٥ دقیقه ادبیات و یک ساعت زبان و در مجموع ۲ ساعت و ٤٥ دقیقه مطالعه داشتم.
4- در پایان هفته میتوانید عملکرد خود را ارزیابی کنید و نقاط ضعف و قوت خود را در برنامه مشخص کنید و آنها را ثبت کنید و سعی کنید برای هفتهی آینده آنها را کنترل کنید مثلاً اگر در جایی نتوانستید به دوستان نه بگویید و یا درسی را در حد مطلوب وقت نگذاشتید و یا درسی را نفهمیدید یادداشت، و برای رفع هر مشکل راهکاری مشخص کنید.
عوامل تهدید کنندهی برنامهریزی
یکی از شایعترین مسایلی که در بین دانشآموزان رایج است، این است که یا بیبرنامه هستند و یا اینکه یک برنامه را شروع میکنند ولـی بـعـد از مـدت کوتاهی آن را رها میکنند و نمیتوانند آن را ادامه دهند. لذا باید عواملی که موجب بروز این مشکل میشوند را شناسایی کرد تا حتیالمقدور از افت و یا توقف برنامه پیشگیری شود. برخی از این عوامل تهدیدکننده عبارتند از:
1- عدم تطابق برنامه با توانایی برنامهریز: یعنی انتظارات برنامـه منطبق بر تواناییها و امکانات برنامهریز نمیباشد. این نکته بسیار مهم است که اهداف برنامه و مدتزمانی که برای رسیدن به آن پیشبینی کردهایم، طوری باشد که ما از عهدهی آن برآییم و گرنه احساس ناتوانی و به تبع آن یأس و ناامیدی و نهایتاً احساس شکست در ما ایجاد میشود.
۲- عدم رعایت اصول و قواعد برنامهریزی: همانگونه که قبلاً نیز اشاره شد صرف خواستن موفقیت برنامه تضمین نمیشود، بلکه آنچه موجب موفقیت برنامه می.شود هم ارادهی برنامهریز است و هم رعایت نکات فنّی در چینش برنامه به عبارت دیگر مهارت برنامهریز در برنامهریزی.
چنانچه دانشآموزی اصول و روش برنامهریزی را رعایت نکند طبیعی است که با مشکل مواجه میشود. بهطور مثال این که من حتماً باید این درس را تمام کنم. در حالی که زمان پیشبینیشده برای انجام تکلیف کافی نباشد موجب میشود که کیفیت فدای کمیّت شود و یا قرار ندادن استراحت در بین مطالعهی دروس و یا عدم ارزیابی و اصلاح برنامه، نکاتی هستند که عدم رعایت آن موجب شکست برنامه میشود.
۳- عدم پشتکار: برنامهریزی بهخصوص در مراحل اولیه نیازمند ارادهی قوی، پشتکار، جدیت و سماجت در پیگیری میباشد. ما باید به این واقعیت برسیم که برای رسیدن به موفقیت باید زحمت بکشیم باید از برخی لذتهای خود صرفه نظر کنیم درک این واقعیت بسیار مهم است که هیچ بزرگی بدون مشقت به درجات علمی نرسیده. اگر میبینید امروز یک پزشک حاذق یا یک مهندس از پایگاه مناسب ،اجتماعی، شخصیتی و اقتصادی برخوردار است به بهای تحمل مشقتهایی بوده که در دوران دانشآموزی تحمل کرده است.
خلاصه این که ضعف در اراده و عدم پشتکار و جدیت میتواند برنامه را در خطر توقف قرار دهد.
4- انعطافناپذیری: بعضیها خود را گرفتار زندان برنامهریزی میکنند و کلیشهای رفتار میکنند. درست است که رعایت نظم و برنامهریزی و زمانبندی امور موجب موفقیت در برنامه است اما اگر ما اسیر زمان شویم و خود را در حصار بلند برنامه تصور کنیم آن برنامه لذتی برای ما ندارد و ما در نیمه راه از حرکت باز میایستیم. بنابراین باید با برنامه زندگی کنیم، آن را کم یا زیاد کنیم در صورت لزوم اصلاح کنیم و خلاصه اینکه برنامه باید با عادات و خصوصیات روانی ما ارتباط نزدیک داشته باشد تا از خطر توقف مصون باشد.
5- احساس عدم نیاز به برنامه: بعضیها فکر میکنند وقتی که میتوانند بخوانند و نمرهی خوب بگیرند دیگر چه نیازی به برنامه است. در حالی که اولاً برنامهریزی مزایایی فراتر از گرفتن نمره خوب دارد. بهطور مثال برنامهریزی اضطراب ما را کم میکند و به زندگی و خود ما نظم میدهد تمرکز ما را افزایش میدهد.
ثانیاً اهداف بلند مثل كنكور نیازمند برنامهریزی است و هرگز نمیتوان بدون برنامهریزی در رقابت بزرگ پیروز شد. اصولاً میادین بزرگ، انسانهای با اراده و با برنامه را طلب میکند.
6- تغییر گریزی: بعضی از افراد غیر فعّال و تغییر گریزند. آنها به روزمرگی عادت کردهاند و حاضر نیستند با تغییر شرایط به وضعیت خود سروسامانی بدهند. این عده تحمل مواجهه با واقعیتهای وجود خود را ندارند و حاضر نیستند با ضعفها و کاستیهای خود مواجه شوند و برای رفع آنها اقدام کنند. بدیهی است افرادی با این ویژگی فاقد خلاقیت و شجاعت و ریسکپذیری بوده و به حداقلها قانعاند و تحمل سختی را ندارند.
7- ضعف اعتمادبهنفس: یکی دیگر از عوامل تهدیدکننده برنامه، ضعف اعتمادبهنفس برنامهریز است. کسانی که از این نظر با مشکل روبهرو هستند، به نتیجهی برنامه امیدوار نیستند و دچار شک و تردید میباشند، قدرت گفتن نه به درخواستهای نابه جا را ندارند، به تواناییهای خود ایمان ندارند، معمولاً به دیگران وابسته هستند و به همین دلیل مسؤولیت پذیر نمیباشند. بدیهی است کسانی که این خصایص را دارند فاقد ارادهی کافی برای طی کردن مسیر برنامه بوده و مشکل پیدا میکنند.
ویژگیهای یک برنامهی مطلوب هفتگی
با توجه به آنچه گفته شد برنامهای مؤثر و قابل اجرا میباشد که ویژگیهای زیر را در خود داشته باشد:
1- قبلاً بهصورت آزمایشی اجرا گردیده (۳ تا ٤ هفته) تا نقاط ضعف و قوت برنامه شناسایی و اصلاح شده باشد.
2- وقتهای پیشبینیشده برای دروس یا سایر فعالیتها غیرواقعی نباشد یعنی اگر درسی ۲ ساعت وقت میبرد برایش یک ساعت وقت مشخص نکرده باشیم.
3- برای سایر فعالیتهای ضروری و روزانه نیز زمان مناسبی پیشبینیشده باشد.
4- برای هر ٤٥ تا ٦٠ دقیقه مطالعه بین ۱۰ تا ۱۵ دقیقه استراحت پیشبینیشده باشد.
5- بين ٦ تا ۸ ساعت خواب شبانه داشته باشید. زیرا اثربخشی ساعات بیداری را افزایش میدهد.
6- انجام تکالیف و مطالعهی دروس همان روز در برنامهی روزانه پیشبینیشده باشد چرا که حافظه، آمادگی بیشتری را برای تثبیت یادگیری مطالب همان روز دارد.
7- دروس مشکل و سنگین را در ساعات پربازده (انرژیک) و دروسی را که متکی به حافظه است به سایر اوقات اختصاص دهید.
8- ترتیب قرار گرفتن دروس به شکلی باشد که مثلاً دو درس حفظی یا مفهومی پشت سرهم نباشد.
9- در برنامهریزی ساعاتی را بهعنوان ساعات آزاد برای جبران عقبماندگی و مسائل غیرقابل پیشبینی اختصاص دهید.
10- در پایان هفته فرصتی را برای مرور دروس هفته اختصاص دهید.
11- باور خود را به موفقیت برنامه افزایش دهید و در صورت اجرای برنامه حتماً خود را تشویق کنید.
12- با توجه به سطح تواناییها، عادات و ویژگیهای شخصیتی و خانوادگی خود میزان ساعات روزانه خود را تعیین کنید اگر میبینید کشش روزانه ۵ ساعت مطالعه را ندارید هرگز به زور خود را مقید به برنامههایی که توانایی اجرای آن را ندارید ننمایید. بهترین برنامه، برنامهای است که کیفیت داشته باشد یعنی با علاقه آن را انجام دهید نه از سر اجبار و بیمیلی.
بنابراین اگر ۲ ساعت روزانه با میل مطالعه میکنید بهتر است از اینکه ۱۰ ساعت با بیتفاوتی و بیعلاقگی درس بخوانید.
13- در برنامهریزی متکیبهخودتان باشید و خود را با دیگران مقایسه میکنید. چون شرایط، اهداف و قابلیتهای شما با دیگران متفاوت است.
14- دفتر برنامهریزی داشته باشید و آن را روزانه موردتوجه قرار دهید.
15- مجموع ساعات مطالعهی خود را در پایان روز و هفته حتماً یادداشت کنید.
16- خواندن و یادگیری دروس مدرسه باید در اولویت باشد. بنابراین اگر فرصت کافی برای فراگیری همهی فعالیتهای آموزشی (مثل کلاس زبان و کلاسهای هنری) ندارید اولویت با دروس مدرسه است.
17- در طول برنامه، ضعفها و مشکلات را شناسایی و درصدد رفع آنها برآیید وگرنه فکر میکنید اصل برنامهریزی اشکال دارد.
18- هرگز کیفیت را فدای کمیت نکنید مهم این است که یک ساعت مفید درس بخوانید نه اینکه صرفاً یک ساعت وقت بگذرانید.
19- لازم نیست برنامهی شما ۱۰۰ درصد موفق باشد بلکه اگر ٥٠ تا ٦٠ درصد آن را موفّق ارزیابی کردید عالی است و به تدریج بهتر میشود.
20- سعی کنید اصول مطالعه را یاد بگیرید تا بهتر بتوانید از وقت خود استفاده کنید آنگاه احساس رضایت شما از برنامه افزایش مییابد.
دیدگاهتان را بنویسید